UTANGULIZI 1. Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja kwamba kutokana na taarifa Bunge za Utawala, Katiba na Sheria; Afya na Masuala ya UKIMWI; Ustawi na Maendeleo ya Jamii; na Bajeti zilizochambua Bajeti ya Ofisi ya Waziri Mkuu na Mfuko wa Bunge, sasa naliomba Bunge lako lipokee na kujadili Taarifa ya Mapitio ya Utekelezaji wa Kazi za Serikali kwa mwaka 2022/2023 na Mwelekeo wa Kazi zake kwa mwaka 2023/2024. Aidha, naomba Bunge lako Tukufu likubali kupitisha makadirio ya mapato na matumizi ya fedha ya Ofisi ya Waziri Mkuu na taasisi zilizo chini yake pamoja na Ofisi ya Bunge kwa mwaka 2023/2024. 2. Mheshimiwa Spika,awali ya yote, ninamshukuru Mwenyezi Mungu, mwingi kujadili Taarifa ya Mapitio ya Utekelezaji wa Kazi za Serikali kwa Mwaka 2022/2023 na mwelekeo wake kwa mwaka 2023/2024 tukiwa wenye afya njema. 3. Mheshimiwa Spika, itakumbukwa kuwa huu ni Mkutano wa 11 wa Bunge la wenzangu, tuitumie vyema fursa hii kutoa maoni na ushauri ili kuisaidia Serikali kuimarisha utekelezaji wa vipaumbele vilivyoainishwa kwenye Mpango na Bajeti ya Mwaka 2023/2024. Napenda kuwahakikishia kuwa Serikali itapokea maoni na ushauri wenu na kuyafanyia kazi kwa maslahi mapana ya wananchi. Salamu za Pole 4. Mheshimiwa Spika, nchi yetu kwa nyakati tofauti imekumbwa na maafana uharibifu wa mali na mazingira. Nitumie fursa hii kuwapa pole Watanzania wote waliopoteza ndugu, jamaa na mali zao katika maafa. Aidha, ninamwomba Mwenyezi Mungu awajalie majeruhi wote uponyaji wa haraka na aendelee kuwapumzisha kwa amani wale waliopoteza maisha. Salamu za Pongezi 5. Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kumpongeza Mheshimiwa Dkt. Samia vyema na kupata maendeleo na mafanikio makubwa katika kipindi kifupi cha miaka miwili ya uongozi wake. Mafanikio hayo ni pamoja na uboreshaji wa miundombinu na huduma za afya, maji, elimu, umeme na uchukuzi, kuboresha hali ya chakula na lishe na kuimarisha hali ya kisiasa nchini na mahusiano ya kimataifa. 6. Mheshimiwa Spika, napenda pia kuwapongeza Mheshimiwa Dkt. Philip Dkt. Hussein Ali Mwinyi, Rais wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi 1 kutokana na uongozi wao makini na jitihada zao katika kuhakikisha Taifa letu linapata maendeleo. 7. Mheshimiwa Spika, hivi karibuni, Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, watendaji wakuu wa taasisi na viongozi wa Tawala za Mikoa na Mamlaka za Serikali za Mitaa. Mabadiliko hayo, yamelenga kuimarisha utendaji kazi Serikalini ikiwa ni pamoja na utoaji huduma bora na kushughulikia kero mbalimbali za wananchi. 8. Mheshimiwa Spika, ninawapongeza viongozi na watendaji wote niwapongeze Mheshimiwa Jenista Joakim Mhagama Mbunge wa Peramiho na Waziri wa Nchi Ofisi ya Waziri Mkuu Sera, Bunge na Uratibu; Mheshimiwa George Boniface Simbachawene Mbunge wa Kibakwe na Waziri wa Nchi Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma na Utawala Bora; na Mheshimiwa Abdallah Hamis Ulega Mbunge wa
UTANGULIZI
1.
Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja kwamba kutokana na taarifa
Bunge za Utawala, Katiba na Sheria; Afya na Masuala ya UKIMWI; Ustawi na
Maendeleo ya Jamii; na Bajeti zilizochambua Bajeti ya Ofisi ya Waziri Mkuu na Mfuko
wa Bunge, sasa naliomba Bunge lako lipokee na kujadili Taarifa ya Mapitio ya Utekelezaji wa Kazi za Serikali kwa mwaka 2022/2023 na Mwelekeo wa Kazi zake kwa
mwaka 2023/2024. Aidha, naomba Bunge lako Tukufu likubali kupitisha makadirio ya
mapato na matumizi ya fedha ya Ofisi ya Waziri Mkuu na taasisi zilizo chini yake pamoja
na Ofisi ya Bunge kwa mwaka 2023/2024.
2.
Mheshimiwa Spika,awali ya yote, ninamshukuru Mwenyezi Mungu, mwingi
kujadili Taarifa ya Mapitio ya Utekelezaji wa Kazi za Serikali kwa Mwaka 2022/2023 na
mwelekeo wake kwa mwaka 2023/2024 tukiwa wenye afya njema.
3.
Mheshimiwa Spika, itakumbukwa kuwa huu ni Mkutano wa 11 wa Bunge la
wenzangu, tuitumie vyema fursa hii kutoa maoni na ushauri ili kuisaidia Serikali
kuimarisha utekelezaji wa vipaumbele vilivyoainishwa kwenye Mpango na Bajeti ya
Mwaka 2023/2024. Napenda kuwahakikishia kuwa Serikali itapokea maoni na ushauri
wenu na kuyafanyia kazi kwa maslahi mapana ya wananchi.
Salamu za Pole
4.
Mheshimiwa Spika, nchi yetu kwa nyakati tofauti imekumbwa na maafana
uharibifu wa mali na mazingira. Nitumie fursa hii kuwapa pole Watanzania wote
waliopoteza ndugu, jamaa na mali zao katika maafa. Aidha, ninamwomba Mwenyezi
Mungu awajalie majeruhi wote uponyaji wa haraka na aendelee kuwapumzisha kwa
amani wale waliopoteza maisha.
Salamu za Pongezi
5.
Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kumpongeza Mheshimiwa Dkt. Samia
vyema na kupata maendeleo na mafanikio makubwa katika kipindi kifupi cha miaka
miwili ya uongozi wake. Mafanikio hayo ni pamoja na uboreshaji wa miundombinu na
huduma za afya, maji, elimu, umeme na uchukuzi, kuboresha hali ya chakula na lishe
na kuimarisha hali ya kisiasa nchini na mahusiano ya kimataifa.
6.
Mheshimiwa Spika, napenda pia kuwapongeza Mheshimiwa Dkt. Philip
Dkt. Hussein Ali Mwinyi, Rais wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi
1
kutokana na uongozi wao makini na jitihada zao katika kuhakikisha Taifa letu linapata
maendeleo.
7.
Mheshimiwa Spika, hivi karibuni, Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan,
watendaji wakuu wa taasisi na viongozi wa Tawala za Mikoa na Mamlaka za Serikali za
Mitaa. Mabadiliko hayo, yamelenga kuimarisha utendaji kazi Serikalini ikiwa ni pamoja
na utoaji huduma bora na kushughulikia kero mbalimbali za wananchi.
8.
Mheshimiwa
Spika, ninawapongeza
viongozi
na
watendaji
wote
niwapongeze Mheshimiwa Jenista Joakim Mhagama Mbunge wa Peramiho na Waziri wa
Nchi Ofisi ya Waziri Mkuu Sera, Bunge na Uratibu; Mheshimiwa George Boniface
Simbachawene Mbunge wa Kibakwe na Waziri wa Nchi Ofisi ya Rais, Menejimenti ya
Utumishi wa Umma na Utawala Bora; na Mheshimiwa Abdallah Hamis Ulega Mbunge wa
Mkuranga na Waziri wa Mifugo na Uvuvi. Vilevile, nimpongeze Mheshimiwa Hamis
Mohamed Mwinjuma almaarufu Mwana FA, Mbunge wa Jimbo la Muheza kwa kuteuliwa
kushika nafasi ya Naibu Waziri wa Utamaduni, Sanaa na Michezo. Ninawatakia kila la
kheri viongozi wote walioteuliwa katika utekelezaji wa majukumu yao mapya.
9.
Mheshimiwa Spika, vilevile, nitumie fursa hii kuwasisitiza wateuliwa wote
semina ya viongozi iliyofanyika hivi karibuni, Ilani ya Chama cha Mapinduzi kwa ajili ya
Uchaguzi Mkuu wa Mwaka 2020 pamoja na mipango ya kitaifa na kimataifa katika
utekelezaji wa majukumu yao. Aidha, natoa rai kwa viongozi hao kuhakikisha
wanatanguliza mbele maslahi ya Taifa na kuwahudumia wananchi ipasavyo.
10.
Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kukupongeza wewe binafsi kwa
Naibu Spika kwa namna ambavyo ameendelea kusimamia shughuli za Bunge kwa
uwezo mkubwa. Waheshimiwa Wabunge wenzangu hakika mtakubaliana nami kuwa
Viongozi hawa ni makini sana na wameonesha ukomavu mkubwa wa kisiasa wakati
wote wakiendesha vikao vya Bunge hili. Nitoe wito kwetu sote tuendelee kuwapa
ushirikiano ili waendelee kuliongoza vema Bunge letu na kulifanya liendelee
kuheshimika ndani na nje ya mipaka ya nchi yetu.
11.
Mheshimiwa Spika, nitumie nafasi hii, kumshukuru Mheshimiwa Dkt.
Bunge ya Utawala, Katiba na Sheria; Mheshimiwa Stansilaus Nyongo, Mbunge wa Jimbo
la Maswa Mashariki na Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Afya na Masuala
ya UKIMWI; Mheshimiwa Fatma Hassan Toufiq, Mbunge wa Viti Maalumu na
Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Ustawi na Maendeleo ya Jamii;
Mheshimiwa Sillo Daniel Baran, Mbunge wa Babati Vijijini na Mwenyekiti wa Kamati ya
Kudumu ya Bunge ya Bajeti na wajumbe wote wa kamati hizo kwa michango yao
iliyosaidia kuboresha Mpango na Bajeti ya Ofisi ya Waziri Mkuu na Mfuko wa Bunge.
12.
Mheshimiwa Spika, ninatambua ulifanya mabadiliko ya Wenyeviti na
walioteuliwa na kuwatakia kila la kheri katika utekelezaji wa majukumu yao. Vilevile,
ninawashukuru sana Wajumbe wa Kamati zote za Kudumu za Bunge lako tukufu kwa
2
ushauri walioutoa wakati wa kupitia Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara, Mikoa,
Wakala, Idara za Serikali zinazojitegemea na Mamlaka za Serikali za Mitaa. Maoni na
ushauri wao utazingatiwa vilivyo wakati wa utekelezaji wa Mpango na Bajeti ya Serikali
kwa Mwaka 2023/2024.
13.
Mheshimiwa Spika, Bunge lako Tukufu lilifanya uchaguzi wa wenyeviti wa
Najma Murtaza Giga Mbunge wa Viti Maaalum na Makamu Mwenyekiti wa Kamati ya
Kudumu ya Bunge ya Ardhi, Maliasili na Utalii naMheshimiwa Daniel Baran Sillo,
Mbunge wa Babati Vijijini na Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Bajeti, na
Mheshimiwa David Mwakiposa Kihenzile Mbunge wa Mufindi Kusini na Mwenyekiti wa
Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Viwanda, Biashara, Kilimo na Mifugo kwa kuchaguliwa
kuwa wenyeviti wa Bunge. Nawapongeza sana na kuwatakia majukumu mema ya
kuliongoza Bunge.
14.
Mheshimiwa Spika, ninawashukuru Waheshimiwa Mawaziri na Naibu
Makatibu Wakuu; Naibu Mwanasheria Mkuu wa Serikali; Naibu Makatibu Wakuu; na
Wakuu wa Wilaya, Idara, Mashirika, Wakala na Taasisi zote za Serikali kwa ushirikiano
mkubwa mnaonipa katika kutekeleza majukumu ya Ofisi ya Waziri Mkuu. Kipekee,
niwapongeze na kuwashukuru wafanyakazi wote wa Serikali na taasisi zake kwa
kufanya kazi kwa weledi, utaalamu na umahiri mkubwa na hivyo, kuwezesha Serikali
kutekeleza majukumu yake kwa ufanisi.
15.
Mheshimiwa Spika, kwa namna ya pekee, nawashukuru Mheshimiwa
(Sera, Bunge na Uratibu); Mheshimiwa Profesa Joyce Lazaro Ndalichako, Mbunge wa
Kasulu Mjini na Waziri wa Nchi, Ofisi ya Waziri Mkuu (Kazi, Vijana, Ajira na Wenye
Ulemavu); Mheshimiwa Paschal Patrobas Katambi, Mbunge wa Shinyanga Mjini na
Naibu Waziri wa Nchi, Ofisi ya Waziri Mkuu (Kazi, Vijana, Ajira na Wenye Ulemavu) na
Mheshimiwa Ummy Hamis Nderiananga, Mbunge wa Viti Maalumu na Naibu Waziri wa
Nchi, Ofisi ya Waziri Mkuu (Sera, Bunge na Uratibu) kwa ushirikiano mkubwa
wanaonipa katika kutekeleza majukumu yangu.
16.
Mheshimiwa Spika, vilevile, nawashukuru sana Dkt. Jim James Yonazi,
Katundu, Katibu Mkuu, Ofisi ya Waziri Mkuu (Kazi, Vijana, Ajira na Wenye Ulemavu);
Wakurugenzi na Wakuu wa Vitengo; Wakuu wa taasisi zilizopo chini ya Ofisi ya Waziri
Mkuu; Ofisi Binafsi ya Waziri Mkuu na wafanyakazi wote kwa ushirikiano mkubwa
wanaonipatia wakati nikitekeleza majukumu yangu. Aidha, nitakuwa mchoyo wa fadhila
kama sitamshukuru Mheshimiwa George Boniface Simbachawene Mbunge wa Kibakwe
na Waziri wa Nchi, Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma na Utawala Bora,
Dkt. John Antony Kiang’u Jingu, Katibu Mkuu, Wizara ya Maendeleo ya Jamii, Jinsia,
Wanawake na Makundi Maalumu na Bwana Kaspar Kaspar Mmuya, Katibu Mkuu, Wizara
ya Mambo ya Ndani ya Nchi kwa ushirikiano walionipa wakati wakiwa Waziri wa Nchi,
Katibu Mkuu na Naibu Katibu Mkuu mtawalia katika Ofisi ya Waziri Mkuu (Sera, Bunge
na Uratibu). Ahsanteni na Hongereni Sana!
17.
Mheshimiwa Spika, ninapenda pia kuzishukuru sekta binafsi, nchi rafiki,
3
kuendelea kuunga mkono juhudi za Serikali za kuleta maendeleo. Serikali inatambua na
kuthamini michango yenu hususan katika utekelezaji wa afua muhimu kwa kutoa
misaada, mikopo nafuu na wakati mwingine utaalamu, kitendo ambacho kimekuwa
chachu ya kuharakisha maendeleo ya nchi yetu.
18.
Mheshimiwa
Spika, baada
ya
utangulizi
huo,
naomba
kuwasilisha
katika Ilani ya Uchaguzi ya Chama Cha Mapinduzi ya Mwaka 2020; maelekezo ya
nyaraka za kisera za kitaifa, kikanda na kimataifa ikiwemo Dira ya Maendeleo ya
Jumuiya ya Afrika Mashariki 2050, Ajenda 2063 ya Maendeleo ya Afrika, Malengo ya
Maendeleo Endelevu 2030, Dira ya Taifa ya Maendeleo ya Mwaka 2025, Mpango wa
Tatu wa Maendeleo wa Miaka Mitano, na Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo wa
Taifa wa Mwaka 2023/2024.
UTEKELEZAJI WA MIRADI YA KIPAUMBELE KWA MWAKA 2022/2023
19.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza miradi ya maendeleo
zimetolewa takribani Shilingi trilioni 8.64 kwa ajili ya utekelezaji wa miradi ya
miundombinu ya reli, barabara, viwanja vya ndege, huduma za jamii na nishati.
Utekelezaji wa miradi hiyo upo katika hatua mbalimbali kama ifuatavyo:
Mosi:
Ujenzi wa Reli ya Kati kwa Kiwango cha Kimataifa (SGR)
Serikali imetoa jumla ya Shilingi bilioni 762.99kutekeleza mradi huo ambapo
kipande cha Dar es Salaam – Morogoro (km 300) utekelezaji umefikia
asilimia 97.91; kipande cha Morogoro – Makutupora (km 422) asilimia 92.23;
kipande cha Mwanza – Isaka (km 341) asilimia 25.75; kipande cha
Makutupora – Tabora (km 371) asilimia 4.59; na kuanza kwa ujenzi wa
kipande cha Tabora – Isaka (km 165) na Tabora – Kigoma (Km 506).
Pili:
Mradi wa Kufua Umeme wa Maji wa Julius Nyerere (MW 2,115)
Serikali imetoa takribani Shilingi bilioni 869.93 kwa ajili utekelezaji wa mradi
huu ambao umefikia asilimia 83. Zoezi la ujazaji maji katika bwawa
lilizinduliwa rasmi na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania tarehe 22 Desemba 2022. Hadi Februari,
2023 kiwango cha maji kimefikia mita 134.39 kutoka usawa wa Bahari
ikilinganishwa na kiwango cha mita 163 kinachohitajika ili kuanza uzalishaji.
Tatu:
Uboreshaji wa Shirika la Ndege Tanzania
Utekelezaji wa mradi huu umegharimu takribani Shilingi bilioni 20.52.
Shughuli zilizofanyika ni pamoja na kulipa sehemu ya gharama za ununuzi
wa ndege tano ambapo kati ya hizo, ndege moja ni aina ya Boeing 767-300F
ya mizigo, ndege mbili aina ya Boeing 737-9, ndege moja aina ya Boeing
787-8 Dreamliner na ndege moja aina ya De Havilland Dash 8-Q400. Ndege
nne kati ya hizo zinatarajiwa kuwasili nchini kabla ya Novemba, 2023 na
ndege moja ya mizigo inatazamiwa kuwasili nchini hivi karibuni. Kuwasili kwa
ndege hizo kutasaidia Shirika la Ndege Tanzania (ATCL) kutanua mtandao
wa safari za ndani na nje ya nchi na hivyo kuchochea ukuaji wa sekta
nyingine za uchumi kama utalii, biashara na kilimo.
4
Nne:
Mradi wa Ujenzi wa Bomba la Mafuta Ghafi kutoka Hoima (Uganda)
hadi Tanga (Tanzania) lenye urefu wa km 1,443
Takribani shilingi bilioni 30.39 zimetolewa ili kulipa fidia wananchi 7,486 kati
ya 9,122 wanaopisha eneo la mkuza wa bomba; na Serikali imeendelea
kulipa hisa za umiliki katika Bomba la Mafuta Ghafi la Afrika Mashariki hadi
kufikia dola za Marekani milioni 131.0. Aidha, tayari kibali cha kuanza ujenzi
wa Bomba la Mafuta kimetolewa Januari, 2023. Vilevile, ujenzi wa karakana
ya kuweka mfumo wa kupasha joto mabomba katika kijiji cha Sojo, Nzega
Tabora umefikia asilimia 49.
Tano:
Mradi wa Kiwanda cha Sukari Mkulazi
Takribani shilingi bilioni39.84 zimetolewa ili kuendelea na ujenzi wa kiwanda
ambao umefikia asilimia 75. Aidha, hekta 219 zimepandwa miwa na kufanya
ukubwa wa eneo lililopandwa miwa kufikia hekta 2,974 sawa na asilimia 83
ya lengo la kupanda hekta 3,600. Kiwanda hicho kinatarajiwa kuongeza
uzalishaji wa tani 50,000 za sukari kwa mwaka pindi kitakapoanza uzalishaji
na hivyo kupunguza mahitaji ya kuagiza sukari nje ya nchi.
Sita:
Mradi wa Daraja la Kigongo – Busisi (Mwanza)
Takribani shilingi bilioni 93.09 zimetolewa kuendelea na ujenzi wa daraja hili
ambao umefikia asilimia 63. Kukamilika kwa Daraja hili kutapunguza muda
wa Wananchi kuvuka eneo la Kigongo – Busisi kutoka takribani masaa 2
mpaka dakika 4 kwa kutumia usafiri wa gari na dakika 10 kwa watembea
kwa miguu. Aidha, daraja hili litakuwa na uwezo wa kupitisha magari ya aina
yote wakati wote na kubeba uzito wa hadi tani 160.
Saba:
Miradi ya Ujenzi na Ukarabati wa Viwanja vya Ndege
Serikali ilitoa takribani shilingi bilioni 77.23kwa ajili ya kuendelea na ujenzi
wa Kiwanja cha Ndege cha Kimataifa cha Msalato ambapo utekelezaji
umefikia asilimia 10.2. Kazi nyingine ni kukamilika kwa upanuzi wa njia ya
kutua na kuruka ndege na kufungwa kwa mfumo wa kuongozea ndege
katika Kiwanja cha Ndege cha Dodoma; kukamilika kwa ujenzi wa Kiwanja
cha Ndege cha Geita; na kuendelea na ujenzi na ukarabati wa Viwanja vya
Ndege vya Songea kwa asilimia 98, Iringa asilimia 42 na Musoma asilimia 43.
HALI YA UCHUMI
20.
Mheshimiwa Spika, kwa kipindi cha takribani mwaka mmoja sasa, Dunia
Ukraine na Urusi. Vita hiyo ilianza wakati uchumi wa dunia ukiwa bado haujatengemaa
kutoka kwenye madhara ya janga la UVIKO – 19. Kwa msingi huo, tumeshuhudia
uchumi wa mataifa makubwa hususan katika bara la Ulaya ukiyumba na gharama za
maisha kuongezeka kutokana na mfumuko wa bei za nishati na chakula duniani.
21.
Mheshimiwa Spika, kwa mujibu wa taarifa ya Shirika la Fedha la Duniani
mwaka 2021 hadi asilimia 3.4 mwaka 2022. Aidha, kasi ya ukuaji wa uchumi wa dunia
inatarajia kupungua na kufikia asilimia 2.9 mwaka 2023. Vilevile, kasi ya ukuaji wa
uchumi wa nchi zilizoendelea imepungua na kufikia asilimia 2.7 mwaka 2022 kutoka
asilimia 5.4 mwaka 2021 na inatarajiwa kupungua na kufikia asilimia 1.2 mwaka 2023.
5
22.
Mheshimiwa Spika, uchumi wa nchi zinazoendelea na zinazoibuka kiuchumi
2021. Aidha, ukuaji wa uchumi katika nchi zinazoendelea na zinazoibuka kiuchumi
barani Asia, ikijumuisha China na India ulipungua na kufikia asilimia 4.3 mwaka 2022
ikilinganishwa na asilimia 7.4 mwaka 2021. Kwa upande wa nchi za Kusini mwa Jangwa
la Sahara, ukuaji wa uchumi ulipungua na kufikia wastani wa asilimia 3.8 mwaka 2022
ikilinganishwa na asilimia 4.7 mwaka 2021.
23.
Mheshimiwa Spika, kiwango cha wastani wa ukuaji wa Pato la Taifa kwa
mwa Afrika ni asilimia 4.0 ikilinganishwa na wastani wa ukuaji wa asilimia 4.2 mwaka
2021. Aidha, wastani wa ukuaji wa uchumi kwa nchi wanachama wa Jumuiya ya Afrika
Masharikiulikuwa ni asilimia 5.6 mwaka 2022 ikilinganishwa na wastani wa asilimia 5.7
mwaka 2021. Hali hii imesababishwa na kupungua kwa uzalishaji na shughuli za
kiuchumi katika nchi husika kwa mwaka 2020 kutokana na sababu mbalimbali
zikiwemo: utekelezaji wa masharti yaliyowekwa kuzuia maambukizi ya UVIKO-19 kama
kufunga mipaka, kusitisha safari za ndege za kimataifa, kusitisha baadhi ya shughuli za
kiuchumi zinazohusisha mikusanyiko na kuzuia watu kutoka nje.
24.
Mheshimiwa Spika, pamoja na kusuasua kwa ukuaji wa uchumi wa dunia
na Afrika Mashariki, hali ya ukuaji wa uchumi kwa nchi yetu kwa kipindi cha robo ya
kwanza hadi ya tatu ya mwaka 2022 imeimairika ikilinganishwa na mwaka 2021. Katika
kipindi cha Januari hadi Septemba 2022, uchumi wa taifa ulikua kwa wastani wa
asilimia 5.2 ikilinganishwa na asilimia 4.9 katika kipindi kama hicho mwaka 2021. Ukuaji
chanya wa uchumi ulichangiwa na hatua zinazoendelea kuchukuliwa na Serikali
inayoongozwa na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan ikiwemo uwekezaji wa
kimkakati katika miundombinu ya nishati, maji, afya, elimu, barabara, reli na viwanja
vya ndege; kuongezeka kwa uzalishaji wa madini, hususan dhahabu na makaa ya
mawe, kuongezeka kwa mikopo katika sekta binafsi ambayo imechochea shughuli za
kiuchumi na kuongezeka kwa shughuli za utalii.
25.
Mheshimiwa Spika, ukuaji wa uchumi wa Tanzania kwa mwaka 2022
mwaka 2021 na kuongezeka hadi kufikia asilimia 5.3 mwaka 2023. Maoteo ya ukuaji wa
uchumi wa Tanzania yamezingatia hatua zinazoendelea kuchukuliwa na Serikali katika
kukabiliana na athari zitokanazo na vita kati ya Ukraine na Urusi ikiwemo: kuchochea
uzalishaji katika sekta za kilimo, mifugo, uvuvi na madini; uimarishaji wa miundombinu
ya barabara mijini na vijijini, nishati na maji; uboreshaji wa huduma za jamii; kuendelea
na utekelezaji wa miradi inayochachua shughuli za kiuchumi ikiwemo reli, upanuzi wa
bandari, usambazaji umeme vijijini; na uboreshaji wa mazingira ya biashara na
uwekezaji. Hata hivyo, kulingana na utabiri wa hali ya hewa ambao umebainisha
uwezekano wa kuwa na mvua chini ya wastani, hali hiyo inaweza kuathiri uzalishaji
katika sekta ya kilimo, upatikanaji wa nishati ya umeme, na maji na hivyo kuathiri
ukuaji wa uchumi.
Mfumuko wa Bei
6
26.
Mheshimiwa Spika, madhara ya vita vya Urusi na Ukraine yamesababisha
kwa gharama za uzalishaji na usafirishaji na kupanda kwa bei za bidhaa mbalimbali.
27.
Mheshimiwa Spika, mfumuko wa bei nchini kwa mwaka 2022 ulifikia
hivyo, kiwango hiki kipo ndani ya malengo ya kati ya asilimia 3.0 hadi 5.0 na vigezo vya
mtangamano wa kiuchumi wa kikanda wa Jumuiya ya Afrika Mashariki na Jumuiya ya
Maendeleo Kusini mwa Afrika. Sababu zilizochangia kuongezeka kwa mfumuko wa bei
katika kipindi husika ni pamoja na: kupanda kwa bei za bidhaa ikiwemo mafuta ya kula,
mbolea na petroli kufuatia kuvurugika kwa mnyororo wa uzalishaji na usambazaji wa
bidhaa na huduma katika soko la dunia uliotokana na athari za vita kati ya nchi za Urusi
na Ukraine; na kupungua kwa upatikanaji wa mazao ya chakula nchini na nchi jirani
kulikosababishwa na mabadiliko ya tabianchi hususan maeneo yanayotegemea mvua za
vuli.
28.
Mheshimiwa Spika, mfumuko wa bei nchini unatarajiwa kuendelea kuwa
kiuchumi vya kikanda kutokana na hatua zilizochukuliwa na zinazoendelea kuchukuliwa
na Serikali ikiwemo: kuongeza bajeti katika sekta za kilimo, mifugo, uvuvi na nishati ili
kuchochea uzalishaji wa ndani na kupunguza nakisi ya urari wa biashara; usimamizi
madhubuti wa sera za fedha na bajeti; utulivu wa thamani ya shilingi na kuimarisha
upatikanaji wa umeme nchini.
UWEKEZAJI
29.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza mikakati mbalimbali
Bunge lako tukufu imetunga Sheria ya Uwekezaji Tanzania Namba 10 ya Mwaka 2022
ambayo pamoja na mambo mengine inalenga kuweka mazingira bora ya uwekezaji.
Aidha, Serikali imeendelea kuratibu mradi wa maandalizi ya Kongani ya Viwanda ya
Kwala yenye ukubwa wa ekari 2,500 ambapo kiasi cha Dola za Kimarekani bilioni tatu
zinatarajiwa kuwekezwa. Mradi huu unatarajiwa kuzalisha jumla ya ajira za moja kwa
moja 100,000, ajira zisizo za moja kwa moja 300,000 na bidhaa za takriban Dola za
Marekani bilioni 6 kwa mwaka. Vilevile, Serikali inaendelea kuratibu maandalizi ya
kongani na maeneo mengine ya kiuchumi ikiwemo, Kongani ya Magu na Misungwi
pamoja na Eneo Maalumu la Kiuchumi Nala.
30.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza programu zinazolenga
zinajumuisha kuboresha mazingira ya uondoshaji wa shehena bandarini ambapo Serikali
inajenga Mfumo wa Pamoja wa Kielektroniki wa Uondoshwaji wa Shehena Bandarini.
Aidha, Serikali imekamilisha mkakati wa uendeshaji wa mfumo huo na Mfumo wa Utoaji
wa Vibali na Leseni za Mazao utakaounganishwa na Mfumo wa Pamoja wa Kielektroniki
wa Uondoshwaji wa Shehena Bandarini kwa ajili ya kurahisisha utoaji wa vibali na leseni
za mazao.
31.
Mheshimiwa Spika, katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
kuongeza mchango wa sekta hiyo katika kukuza uchumi. Aidha, Serikali itaendelea
7
kufanya mapitio ya sera, sheria, kanuni na miongozo mbalimbali inayohusu uwekezaji
kwa lengo la kuweka mazingira bora ya uwekezaji nchini ikiwa ni pamoja na kukuza
ushiriki wa Watanzania katika miradi ya kimkakati ya uwekezaji.
SIASA
Hali ya Siasa na Kuimarika kwa Demokrasia Nchini
32.
Mheshimiwa Spika, kwa ujumla hali ya siasa nchini ni tulivu na Vyama vya
katika maeneo mbalimbali nchini. Aidha, Serikali imeendelea kuratibu vikao vya
maridhiano ya kisiasa na Vyama vya Siasa nchini ili kuleta umoja, amani na utulivu
katika nchi yetu ambao umekuwa ni utamaduni wetu tangu tupate uhuru. Kipekee
naomba nimpongeze Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya
Muungano wa Tanzania ambaye amekuwa mstari wa mbele katika kuhakikisha
kunakuwepo na mtangamano wa kisiasa nchini unaojumuisha siasa safi, za kiustaarabu
na zinazoheshimu mawazo ya kila mmoja wetu.
33.
Mheshimiwa Spika, katika jitihada za kukuza na kuimarisha demokrasia ya
vya Siasa kwa kuhakikisha kunakuwepo na fursa sawa katika shughuli za siasa nchini.
Katika mwaka 2022/2023, Serikali imetoa ruzuku jumla ya shilingi bilioni 17.5 kwa
vyama vya siasa sita vyenye sifa ya kupata ruzuku. Vyama hivyo ni NCCR-Mageuzi,
CCM, CHADEMA, DP, CUF na ACT-Wazalendo. Hatua hii, imesaidia kuendeleza na
kuimarisha uendeshaji wa shughuli za vyama vya siasa na demokrasia nchini.
34.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, chaguzi ndogo za ubunge
Chaguzi hizo zimefanyika kutokana na sababu mbalimbali zikiwemo vifo na baadhi ya
Waheshimiwa Madiwani kukosa sifa za kuendelea na nyadhifa hizo. Nitumie fursa hii
kuvishukuru vyama vyote vilivyoshiriki chaguzi hizo kwani vimeonesha ukomavu
mkubwa wa kisiasa. Kipekee nikipongeze Chama cha Mapinduzi kwa ushindi wa Jimbo
la Amani pamoja na viti 12 vya udiwani katika chaguzi hizo.
35.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, shughuli za maandalizi ya
mwaka 2024 zitaendelea. Kazi zitakazofanyika ni pamoja na kulifanyia maboresho
Daftari la Kudumu la Wapiga Kura; kuboresha mifumo ya menejimenti ya uchaguzi;
kuendelea na mchakato wa marekebisho ya sheria za uchaguzi; kuandaa kanuni za
uchaguzi wa Rais, Wabunge na Madiwani; na kutoa elimu ya mpiga kura kwa wananchi.
Nitumie fursa hii kuwaomba viongozi wa vyama vya siasa kuhamasisha Wanachama na
Watanzania wote wenye sifa kujiandikisha kwenye daftari hilo na kupata kitambulisho
halali cha mpiga kura pale zoezi hilo litakapoanza rasmi.
BUNGE
36.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Ofisi ya Bunge imeendesha
kipindi hicho, jumla ya maswali ya msingi 460 pamoja na ya nyongeza 1,426 yaliulizwa
Bungeni na kujibiwa na Serikali.
8
37.
Mheshimiwa Spika, Bunge pia lilijadili na kupitisha miswada saba na
hatimaye kuwasilishwa Serikalini kwa utekelezaji. Vilevile, Kamati za Kudumu za Bunge
zilifanya uchambuzi wa Miswada ya Sheria, Sheria ndogo, Taarifa za Uwekezaji wa
Mitaji ya Umma, Taarifa ya Mdhibiti na Mkaguzi wa Hesabu za Serikali, Taarifa za
Utendaji wa Wizara na Taasisi za Serikali na ufuatiliaji wa utekelezaji wa afua za
UKIMWI.
38.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Ofisi ya Bunge itaendelea
Kudumu za Bunge. Kuratibu ushiriki wa Wabunge katika mikutano ya kimataifa ikiwemo
Bunge la Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika, Bunge la Jumuiya ya Afrika
Mashariki, Bunge la Umoja wa Afrika na Mabunge ya Jumuiya ya Madola. Aidha,
Ukumbi wa Bunge utaendelea kuimarishwa pamoja na kukarabati jengo la kumbi za
Bunge na majengo ya ofisi.
MAHAKAMA
39.
Mheshimiwa Spika, ni azma ya Serikali ya awamu ya sita kuhakikisha haki
kutekeleza azma hiyo, Serikali imeendelea kufanya maboresho mbalimbali ya kiutendaji
pamoja na ujenzi wa miundombinu muhimu ya mahakama kwa lengo la kuongeza
ufanisi wa utendaji wa mahakama na kuimarisha mifumo ya utoaji haki.
40.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imekamilisha miradi
Aidha, ujenzi wa Mahakama za Wilaya 28 katika Wilaya za Same, Mwanga,
Tandahimba, Nanyumbu, Namtumbo, Mvomero, Gairo, Ngara, Kilombero, Mkinga,
Kakonko, Buhigwe, Uvinza, Butiama, Rorya, Itilima, Busega, Mbogwe, Nyang’hwale,
Kyerwa, Misenyi, Tanganyika, Kaliua, Manyoni, Bunda, Kilindi, Rungwe na Sikonge
umekamilika. Vilevile, ujenzi wa mahakama ya mwanzo katika Wilaya ya Kilindi eneo la
Kimbe na ukarabati wa Mahakama Kuu ya Tabora pamoja na Mahakama ya Hakimu
Mkazi Moshi umekamilika.
41.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali inaendelea na ujenzi wa Mahakama
saba za Kinesi, Mahenge, Luilo, Newala, Usevya, Nyakibimbili na Kabanga. Kwa upande
mwingine, inaendelea kutekeleza mradi wa ujenzi wa jengo la makao makuu Jijini
Dodoma, nyumba za majaji na ukarabati wa jengo la zamani la makao makuu Dodoma
na jengo la mahakama Wilaya ya Maswa.
42.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha mifumo ya utoaji haki, Serikali
kutoka 78 hadi 98. Vilevile, idadi ya mahakimu iliongezeka kutoka mahakimu 245 hadi
293.
43.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023 Mahakama imesikiliza na
katika mahakama, kuendesha mashauri na mikutano kwa njia ya mtandao na
kukamilika kwa miundombinu muhimu ya mahakama.
9
44.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
Mahakama karibu na wananchi ili huduma hizo zipatikane kwa wakati na gharama
nafuu.
SEKTA ZA UZALISHAJI
Kilimo
45.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutoa kipaumbele katika sekta ya
lengo la kuongeza tija na uzalishaji wa mazao ya chakula na biashara zimeendelea
kuchukuliwa. Hatua hizo ni pamoja na: kuwezesha wakulima kupata mbegu bora
zinazoendana na hali ya hewa nchini; kutoa ruzuku ya pembejeo hususan mbolea na
mbegu; kuwezesha upatikanaji wa teknolojia mpya na zana za kisasa; kuimarisha
huduma za ugani; kuongeza eneo la umwagiliaji kwa kuanzisha skimu mpya na
kukarabati skimu za umwagiliaji zilizopo; na upatikanaji wa masoko ya mazao ndani na
nje ya nchi ili kuhakikisha wakulima wananufaika na mauzo ya mazao.
46.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imesaini mikataba
skimu za umwagiliaji. Mikataba hiyo inahusu ujenzi wa mabwawa nane, skimu mpya 13
na ukarabati wa skimu za umwagiliaji 17. Ujenzi na ukarabati wa skimu hizo utaongeza
eneo la umwagiliaji kwa hekta 50,930 na hivyo kufanya eneo la umwagiliaji kufikia
hekta 778,210.6 kutoka hekta 727,280 mwaka 2021/2022.
47.
Mheshimiwa Spika, pamoja na changamoto za hali ya hewa, hali ya
Katika msimu wa kilimo wa mwaka 2022/2023, uzalishaji wa mazao ya chakula kitaifa
ulikuwa tani milioni 17.4 ikilinganishwa na mahitaji halisi ya tani milioni 15.1. Uzalishaji
huo umeihakikishia nchi utoshelevu wa chakula kwa asilimia 115 kwa msimu wa kilimo
wa mwaka 2023/2024.
48.
Mheshimiwa Spika, pamoja na uwepo wa ziada ya mazao ya chakula.
chakula nchini umeendelea kuwepo kutokana na ziada inayotokana na mazao yasiyo ya
nafaka.
49.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua mbalimbali ili
mahindi zilisambazwa katika Halmashauri 59 zilizopata changamoto ya upungufu wa
chakula kwa mwaka 2022/2023. Mahindi hayo yaliuzwa kwa bei ya chini ya soko ili
kuimarisha upatikanaji wa chakula katika maeneo hayo.
50.
Mheshimiwa Spika, sambamba na hatua hizo, Serikali imeendelea kuratibu
tija katika kilimo. Hadi Februari, 2023 upatikanaji wa mbolea umefikia tani 407,333
sawa na asilimia 58.33 ya mahitaji ya tani 698,260. Upatikanaji huo umechangiwa na
tani 28,672 zilizozalishwa ndani, tani 251,697 zilizoingizwa kutoka nje ya nchi na tani
126,963 ambazo ni bakaa ya msimu wa 2022/2023. Serikali inaendelea kuhakikisha
10
mbolea iliyobaki inapatikana na kusambazwa kwa wakulima kwa wakati ili kukidhi
mahitaji ya kila mkoa na kupunguza makali ya bei.
51.
Mheshimiwa Spika, Serikali katika kukabiliana na changamoto ya uzalishaji
mikoa ya Singida, Dodoma, Kagera, Mbeya na Mwanza kwa utaratibu wa ruzuku. Hatua
hiyo, itasaidia kuongeza uzalishaji wa mafuta ya kula na kupunguza matumizi ya fedha
za kigeni kuagiza kutoka nje ya nchi. Vilevile, imegawa lita 63,606 za viuatilifu katika
mikoa 15 nchini ili kuthibiti viwavijeshi, nzi wa matunda na ndege waharibifu aina ya
Quelea Quelea. Hatua hiyo imesaidia kuokoa ekari 159,015 za mazao mbalimbali
yakiwemo mahindi na mpunga.
52.
Mheshimiwa Spika, katika kuhakikisha kasi ya kutoa huduma kwa
mafunzo na vitendea kazi kwa maafisa ugani. Licha ya hayo, imeanzisha Kituo Cha
Huduma kwa Wateja. Kituo hicho kimeshatoa huduma ya ushauri na taarifa za kilimo
kwa wakulima na wadau wapatao 12,248. Aidha, kwa kupitia mfumo wa M-Kilimo,
wakulima 7,269,101 na Maafisa Ugani 9,985 wamesajiliwa kwa ajili ya huduma za
ushauri wa kitaalamu. Teknolojia hii itawawezesha wakulima, wafugaji na wavuvi
kuyafikia masoko ya mazao kwa njia ya simu.
Kuimarisha Ushirika
53.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua mbalimbali ili
kuimarisha udhibiti na usimamizi wa vyama vya ushirika; kuhamasisha Wananchi
kujiunga au kuanzisha vyama vya ushirika; kuimarisha upatikanaji wa masoko ya ndani
na nje ya nchi; kukuza matumizi ya TEHAMA na kufanya kaguzi.
54.
Mheshimiwa Spika, kutokana na hatua hizo, mauzo kuipitia Vyama vya
zenye thamani ya shilingi trilioni 1.7 ikilinganishwa na tani 597,298 zenye thamani ya
shilingi trilioni 1.5 mwaka 2021/2022 kutoka kwenye mazao ya tumbaku, korosho,
pamba, kahawa, ufuta, kakao, mkonge, chai, mbaazi, soya, zabibu, miwa na maharage.
Benki ya Maendeleo ya Kilimo
55.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa uwezeshaji, Benki ya Maendeleo ya
78.54 kwa wakulima 119,797 wanaojishughulisha na kilimo, mifugo na uvuvi. Aidha,
kupitia Mfuko wa Dhamana kwa Wakulima Wadogo imetoa dhamana ya mikopo yenye
thamani ya shilingi bilioni 12.95 na kunufaisha wananchi 961 katika mikoa 20 katika
shughuli za kilimo, mifugo na uvuvi.
56.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kuongeza
Vilevile, itaendelea kuimarisha huduma za ugani na upatikanaji wa masoko ya mazao ya
kilimo na kuwajengea uwezo wakulima wadogo.
Mifugo
57.
Mheshimiwa Spika, kuimarika kwa huduma za ugani ikiwemo utoaji elimu
11
kuongezeka kwa uzalishaji wa maziwa kufikia lita bilioni 3.62 katika mwaka 2022/2023
ikilinganishwa na lita bilioni 3.4 mwaka 2021/2022. Aidha, uzalishaji wa zao la nyama
umeongezeka kwa asilimia 4.3 kutoka tani 769,966.66 mwaka 2021/2022 hadi tani
803,264.32 mwaka 2022/2023. Vilevile, jumla ya vipande milioni 14.19 vya ngozi
vyenye thamani ya shilingi bilioni 31.11 vilizalishwa ikilinganishwa na vipande milioni
13.56 vyenye thamani ya shilingi bilioni 28.5 vilivyozalishwa mwaka 2021/2022.
58.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imenunua pikipiki
Vijiji. Vilevile, Serikali imewezesha mafunzo rejea kwa Maafisa Ugani 487 na wataalam
wawakilishi 28 kutoka sekta binafsi katika kanda nane. Mafunzo hayo yalihusu Mpango
wa Mabadiliko wa Sekta ya Mifugo, Ufugaji bora na wa Kibiashara, Fursa za Uwekezaji
katika sekta ya mifugo, matumizi ya mifumo ya TEHAMA katika utoaji wa huduma za
ugani, uboreshaji wa kosaafu za mifugo, udhibiti wa magonjwa ya mifugo, uendelezaji
wa malisho na upatikanaji wa maji.
59.
Mheshimiwa
Spika,
vifo
vya
mifugo vinavyotokana
na
magonjwa
yametokana na hatua ya Serikali kuimarisha huduma za mifugo pamoja na ujenzi wa
miundombinu muhimu ikiwemo majosho ya kuogesha mifugo.
60.
Mheshimiwa
Spika,
katika mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
malisho, maji na vyakula vya mifugo. Hali kadhalika, Serikali itaboresha huduma za
utafiti na mafunzo ya taaluma za mifugo pamoja na kuanzisha na kuendeleza vituo
atamizi vya uwekezaji vya vijana.
Uvuvi
61.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuinua kipato cha wananchi wake,
mwaka 2022/2023, tani 28,856.87 za samaki zilivuliwa kutoka katika ukuzaji viumbe
maji ikiwemo ufugaji kwenye mabwawa na vizimba. Kiasi hicho cha samaki kiliwezesha
mauzo ya nje ya nchi yenye thamani ya shilingi bilioni 238.49. Vilevile, tani za mwani
4,134.6 zenye thamani ya shilingi bilioni 4.34 zilizalishwa na kuuzwa nje ya nchi.
62.
Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka 2022/2023,
Serikali
imeendelea
samaki. Masoko yaliyoboreshwa ni pamoja na Zingibari (Halmashauri ya Mkinga),
Kipumbwi (Pangani), Ng’ombo (Nyasa), Manda (Ludewa), Maporomoko (Tunduma),
Kyamkwikwi (Muleba), Nyamikoma (Busega) pamoja na mialo ya kupokelea samaki
katika Halmashauri za Momba (Masuche), Nkasi (Karungu) na Chato (Chato beach).
63.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
Vilevile, itatoa kipaumbele katika kuimarisha afya ya mifugo, kuboresha huduma za
ugani, kuanzisha na kuendeleza vituo atamizi vya uwekezaji vya vijana, kuimarisha
huduma za utafiti na mafunzo ya taaluma za mifugo.
64.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali itaendelea kuimarisha Shirika la Uvuvi
12
ya uvuvi pamoja na kuimarisha huduma za utafiti, mafunzo na ugani. Aidha, Serikali
itaimarisha miundombinu ya masoko ya samaki, vituo vya kuendeleza ukuzaji wa
viumbe maji na kuanza ujenzi wa meli za uvuvi katika bahari kuu.
MALIASILI NA UTALII
65.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuimarisha sekta za maliasili na
na vivutio vyake kitaifa na kimataifa pamoja na kuimarisha mchango wa sekta hizo
kwenye pato la Taifa. Katika mwaka 2022/2023, programu mbalimbali zimeendelea
kutekelezwa ikiwemo Programu ya Tanzania – The Royal Tour na utangazaji wa vivutio
vya utalii kupitia matukio mbalimbali na vyombo vya habari ikiwemo Tanzania Safari
Channel.
66.
Mheshimiwa Spika, kutokana na jitihada hizo, idadi ya watalii wa kimataifa
milioni 1.4 mwaka 2022 sawa na ongezeko la asilimia 57.7. Vilevile, idadi ya watalii wa
ndani imeongezeka kutoka watalii 788,933 mwaka 2021 hadi watalii milioni 2.4 mwaka
2022 sawa na ongezeko la asilimia 199.5. Aidha, Hifadhi ya Taifa ya Serengeti
imeendelea kuwa hifadhi bora duniani ambapo kwa miaka minne mfululizo kuanzia
mwaka 2019 hadi 2022 imepata tuzo ya dhahabu ya utoaji wa huduma bora iliyotolewa
na European Society for Quality Research.
67.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa Hifadhi ya Taifa ya Ngorongoro,
kibinadamu hivyo kukosekana kwa uwiano baina ya uhifadhi, ukuzaji wa utalii na
maendeleo ya jamii. Hali hiyo imekuwa ikitishia uendelevu wa hifadhi na ustawi wa
maisha ya watu wanaoishi katika hifadhi hiyo kutokana na sheria za uhifadhi
kutoruhusu shughuli nyingi za kiuchumi na kimaendeleo katika eneo hilo. Ili kutatua
changamoto hiyo, Serikali iliendesha zoezi la hiari la kuondoa makazi na shughuli za
kibinadamu ndani ya Hifadhi kwa kuhamisha wenyeji waliokuwa tayari kuhama kwenda
kwenye maeneo yaliyotengwa katika Kijiji cha Msomera katika Halmashauri za Wilaya
za Handeni na Kilindi mkoani Tanga.
68.
Mheshimiwa Spika, zoezi hilo limefanyika kwa umakini mkubwa na kwa
watu 8,715 na mifugo 32,842 zilikuwa zimejiandikisha kwa ajili ya kuhama kwa hiari
kwenda Kijiji cha Msomera. Kati ya kaya hizo, kaya 551 zenye watu 3,010 na mifugo
15,521 tayari zimehamishwa kwa hiari kwenda Msomera.
69.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024 Serikali itaendelea kuibua na
meli, michezo na utamaduni. Vievile, itaendelea kuimarisha miundombinu katika
maeneo ya hifadhi, kukarabati majenzi ya kale na kuyatangaza kidijitali pamoja na
kutekeleza mikakati ya kuongeza thamani ya mazao ya misitu.
MADINI
70.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuipa kipaumbele sekta ya madini
13
la Taifa. Katika mwaka 2022/2023, Serikali ilianzisha vituo 26 vya ununuzi wa madini na
kutoa jumla ya leseni tano za uchenjuaji wa madini. Aidha, jumla ya shilingi bilioni
409.66 sawa na asilimia 85.43 ya lengo la shilingi bilioni 479.51 zilikusanywa kutokana
na mrabaha, ada ya ukaguzi, mauzo ya madini kwenye masoko na vituo na ada ya
leseni za uchimbaji.
71.
Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
wadogo; kuhamasisha shughuli za uongezaji thamani madini; kusimamia mifumo ya
ukaguzi wa shughuli za migodi; na kuzijengea uwezo taasisi zinazosimamia sekta hiyo.
NISHATI
72.
Mheshimiwa Spika,
Serikali imeendelea
kutekeleza
azma
yake
ya
nishati ya umeme, mafuta na gesi kwa uhakika na bei nafuu.
Umeme
73.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2022/2023,
Serikali
imeendelea
Machi, 2023 asilimia 76.7 ya Vijiji vya Tanzania Bara vimeunganishwa na huduma ya
umeme. Utekelezaji wa miradi hiyo ikiwa ni pamoja na mkakati wa kuboresha
upatikanaji wa nishati bora na safi ya kupikia kwa wananchi wanaoishi vijijini inaendelea
vizuri na ipo katika hatua mbalimbali.
74.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imekamilisha
Kinyerezi I Extension. Kufungwa kwa mitambo hiyo kumeongeza uwezo wa mitambo
kufua umeme katika gridi ya Taifa kwa asilimia 7.52. Aidha, uboreshaji wa mtandao wa
miundombinu ya kusafirisha na kusambaza umeme nchini umesaidia kuboresha maisha
ya watu kwa kutoa fursa za kiuchumi na kijamii.
Mafuta na Gesi
75.
Mheshimiwa Spika, katika kutimiza azma ya kuhakikisha kuwa asilimia 80
kazi cha Taifa kuchakata na kutoa suluhu ya afua ya nishati safi ya kupikia ambacho
nakisimamia mimi mwenyewe. Hii ni kufuatia maelekezo ya Mheshimiwa Dkt. Samia
Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kuhusu matumizi ya nishati
safi ya kupikia. Kazi zinazoendelea ni pamoja na kuandaa rasimu ya Dira ya Taifa ya
miaka 10 ya kuhamia katika matumizi ya nishati safi ya kupikia pamoja na Rasimu ya
Mpango Mkakati.
76.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa gesi, Serikali inaendelea kufanya tafiti
kuimarisha Mradi wa Kuchakata na Kusindika Gesi Asilia na Mkakati wa matumizi ya
nishati jadidifu na tungamotaka.
77.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024, Serikali
itaendelea
umeme, mafuta na gesi. Aidha, Serikali itaendelea kutekeleza Mradi wa Kusambaza
14
Umeme Vijijini Awamu ya Tatu na kusambaza umeme katika vitongoji 36,336 vya
Tanzania Bara.
ARDHI
78.
Mheshimiwa Spika, sekta ya ardhi imeendelea kuwa kiungo wezeshi kwa
utalii, madini na miundombinu. Katika, mwaka 2022/2023, Serikali imeandaa mipango
ya matumizi ya ardhi ya vijiji 110 katika Halmashauri za Wilaya 16 na Mipango ya
Matumizi ya Ardhi ya Wilaya tatu za Kigoma, Nsimbo na Ngorongoro. Idadi hii inafanya
kuwa na jumla ya vijiji 2,673 vyenye Mipango ya Matumizi ya Ardhi.
79.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
wa migogoro ya ardhi; kuboresha Mfumo wa Taarifa za Matumizi ya Ardhi nchini; na
kupanga, kurasimisha na kumilikisha ardhi kwa wananchi.
USAFIRI NA USAFIRISHAJI
80.
Mheshimiwa Spika, miundombinu ya usafiri na usafirishaji ni msingi wa
miundombinu hiyo unaipa fursa Serikali kuongeza thamani ya huduma na rasilimali
fedha zinazoonekana moja kwa moja kwa manufaa ya jamii.
Barabara na Madaraja
81.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imejenga jumla ya
barabara za mikoa na wilaya. Ujenzi huo umesaidia kurahisisha utoaji wa huduma ya
usafiri na usafirishaji katika maeneo tofauti nchini na umezingatia uendelevu kwa
watumiaji wa sasa na wa baadaye.
82.
Mheshimiwa Spika,
Serikali
inatambua
umuhimu
wa
kupunguza
utekelezaji wa majukumu ya wananchi na ukuaji wa uchumi wa Taifa. Katika hatua za
kuhakikisha kuwa huduma za uchukuzi zinaboreshwa, Serikali inaendelea na Awamu ya
Pili, Tatu, Nne na Tano ya ujenzi wa barabara na Miundombinu ya Mabasi yaendayo
Haraka Mkoani Dar es Salaam na ujenzi wa barabara za mchepuo (bypass) katika Mkoa
wa Dodoma na Wilaya ya Maswa.
83.
Mheshimiwa Spika, Awamu ya Pili (BRT II) ya ujenzi huo inayohusisha
barabara ya Kawawa kutoka makutano ya Magomeni kupitia Chang’ombe hadi
makutano ya barabara ya Kilwa umefikia asilimia 82. Mradi huu una barabara zenye
urefu wa kilomita 20.3; vituo vya mabasi 29; barabara za juu mbili; majengo mawili ya
Terminal; Depot moja na Feeder station nne.
Aidha, Awamu ya Tatu (BRT III) inayohusisha Barabara ya Nyerere kutoka katikati ya
Jiji la Dar es Salaam hadi Gongolamboto yenye urefu wa kilomita 23.6 imekamilika kwa
asilimia 5.
15
84.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa Jiji la Dodoma, ujenzi wa barabara ya
na magari yanayosafiri katika ushoroba wa kati na ushoroba wa Barabara Kuu ya Trans-
Africa 4 inayoanzia Cape Town, Afrika Kusini hadi Cairo, Misri. Mradi huu wenye
barabara yenye urefu wa jumla ya kilomita 112.3 umefikia kwa asilimia 17 katika
sehemu ya kwanza na sehemu ya pili imefikia asilimia 22. Aidha, ujenzi wa barabara ya
mchepuo Maswa (Maswa Bypass) yenye urefu wa kilomita 11.3 kwa kiwango cha lami
umefikia asilimia 72.
Vivuko
85.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kujenga vivuko vipya na kukarabati
vivuko ili kuharakisha na kurahisisha shughuli mbalimbali za kiuchumi na kijamii. Katika
mwaka 2022/23, Serikali imeendelea na ujenzi wa vivuko vipya vya Kisorya – Rugezi,
Ijinga – Kahangala, Bwiro – Bukondo na Nyakarilo – Kome. Vilevile, ujenzi wa vivuko
vya Buyagu – Mbalika na Magogoni – Kigamboni upo kwenye hatua za ununuzi. Aidha,
ukarabati wa vivuko vya MV Musoma, MV Kazi, MV TEMESA na MV Tanga umekamilika
kwa asilimia 100 na ukarabati wa vivuko vya MV Misungwi, MV Nyerere, MV Kilombero,
MV Mara, MV Ujenzi, MV Kitunda, MV Ruhuhu, MV Old Ruvuvu na MV Magogoni
unaendelea.
Viwanja vya Ndege na Usafiri wa Anga
86.
Mheshimiwa Spika, usafiri wa anga ni kiungo muhimu katika kuchangia
kutengeneza fursa za ajira zilizo rasmi na zisizokuwa rasmi, kuimarisha upatikanaji wa
huduma za usafiri wa uhakika, na hivyo kutoa mchango muhimu katika maendeleo ya
kiuchumi. Kwa kutambua umuhimu huo, Serikali imeendelea kutoa kipaumbele katika
uimarishaji na uboreshaji wa huduma za usafiri wa anga nchini.
87.
Mheshimiwa Spika, Serikali katika mwaka 2022/2023 imeendelea na
Kukamilika kwa ujenzi wa kiwanja hiki kutarahisisha usafirishaji wa watu na bidhaa
kutoka na kuingia katika Jiji la Dodoma, kati ya Tanzania na nchi mbalimbali; kukuza
utalii na uchumi na kuongeza fursa za ajira. Aidha, ujenzi huo utakapokamilika pamoja
na kuimarisha usafiri anga kwa kuruhusu ndege kubwa na za kimataifa kutua, utasaidia
kufanya Jiji la Dodoma kuwa jiji la kisasa na kimataifa.
88.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha usafiri wa anga, mashirika ya ndege
usafiri wa anga kuanzia Tanzania. Hatua hizi zitaendelea kuimarisha sekta ya utalii na
hivyo kuongeza mchango wa sekta hiyo kwenye mapato na ukuaji wa uchumi.
Reli
89.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imefanya ununuzi
abiria umefikia asilimia 92. Kati ya mabehewa hayo, 14 yaliwasili nchini Novemba, 2022
na 45 yaliyobaki yanatarajiwa kuwasili Mei, 2023. Aidha, utengenezaji wa vichwa vya
treni 17 vya umeme na seti 10 za treni (Electric Multiple Unit – EMU) kwa ajili ya treni
ya abiria umefikia asilimia 31.6 na seti moja ya treni hizo inatarajiwa kuwasili Juni,
2023. Aidha, utengenezaji wa mabehewa 1,430 ya mizigo umefikia asilimia 35.
16
Upatikanaji wa vifaa hivyo utaboresha na kuongeza kiwango cha ubebaji mizigo na
kupunguza gharama za usafiri na usafirishaji, na hivyo kupunguza gharama za maisha.
90.
Mheshimiwa Spika Aidha, katika mwaka 2022/2023, pamoja na uendelezaji
kutoka Dar es Salaam hadi Mwanza na Kigoma. Mkataba wa ukarabati wa njia ya reli ya
Kaliua-Mpanda ulisainiwa Novemba, 2022.
Usafiri katika Maziwa Makuu
91.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha huduma za usafiri na usafirishaji
Ziwa Victoria ilishushwa majini kwa ajili ya ukamilishaji. Meli hiyo inatarajiwa kuanza
kutoa huduma katika mwaka 2023/2024. Aidha, ukarabati wa meli ya MV Umoja katika
Ziwa Victoria na MT Sangara katika Ziwa Tanganyika unaendelea. Kukamilika kwa meli
hizo kutaboresha huduma za usafiri wa abiria na mizigo kwa njia ya meli; kufungua
masoko mapya ndani na nje ya nchi; kurahisisha shughuli za kibiashara, uzalishaji wa
mazao, uvuvi, madini; na kuchochea utalii katika maeneo ya maziwa makuu.
Bandari
92.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza Mradi wa Bandari Kavu
Vigwaza umefikia asilimia 98 na ujenzi wa bandari umefikia asilimia 87. Kukamilika kwa
bandari hiyo na kuanza kutumika kutapunguza msongamano wa mizigo na magari
katika bandari ya Dar es Salaam, kuongezea nafasi ya kuhifadhi mizigo na kupunguza
muda wa magari kusafirisha mizigo. Hali hiyo itaiwezesha bandari ya Dar es Salaam
kufanya kazi kwa ufanisi zaidi na hivyo kuongeza mapato kwa bandari na
wafanyabiashara.
93.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, sekta ya usafiri na
usafiri kwa njia reli, anga, barabara na majini. Aidha, Serikali imeamua kwa dhati
kuanza ujenzi wa bandari ya Bagamoyo kwa kuhamisha wananchi waliolipwa fidia,
wanaotakiwa kupisha ujenzi wa bandari na kuanza maandalizi ya ujenzi wa
miundombinu wezeshi kwa ajili ya bandari ya Bagamoyo ikiwemo barabara, reli na
umeme.
MAWASILIANO NA TEKNOLOJIA YA HABARI
94.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuimarisha miundombinu ya
ya jamii, siasa, usalama na uchumi kwa kuzingatia mabadiliko ya teknolojia
ulimwenguni.
95.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2022/2023,
Serikali
imeendelea
Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania aliyatoa tarehe 08
Februari 2022 wakati wa uzinduzi wa “Operesheni Anwani za Makazi”. Utekelezaji wa
Mfumo huo umefanyika nchi nzima ambapo hadi Februari, 2023 jumla ya taarifa milioni
12.66 za Anwani za Makazi zikijumuisha majengo na viwanja zimekusanywa. Utekelezaji
wa Mfumo wa Anwani za Makazi umewezesha utambuzi wa mtu, kitu au jengo lilipo na
17
hivyo kuimarisha usalama na kurahisisha utoaji wa huduma na ufikishaji wa bidhaa
mahali stahiki. Aidha, Serikali inaendelea na uhakiki wa taarifa za anwani za makazi
zilizokusanywa ili kuboresha taarifa hizo.
96.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imekamilisha ujenzi wa minara 1,201
umekamilika na kufanya eneolote la Zanzibar kuwa na mawasiliano ya simu. Aidha,
Serikali imesaini mikataba ya ujenzi wa minara katika kata 1,242 zenye vijiji 3,654
Tanzania Bara.Kukamilika kwa miradi hiyo kutafanya Taifa kuongeza usikivu katika
mawasiliano ya njia ya simu na usafirishaji wa taarifa kwa kasi na kiwango
kinachokusudiwa. Nitoe wito kwa Watanzania wote kuendelea kuchangamkia fursa
zinazotokana na matumizi ya teknolojia ya mawasiliano katika kujenga uchumi wa
kidijitali.
Uchumi wa Kidijitali
97.
Mheshimiwa Spika, ni ukweli usiopingika kuwa fursa za kidijitali na uchumi
na kurahisisha upatikanaji wa huduma za kimtandao. Vilevile, maendeleo ya kidijitali
yamerahisisha mawasiliano ya kijamii, kisiasa na kiuchumi kwa kupunguza gharama,
kuokoa rasilimali muda na upatikanaji wa taarifa na fursa mbalimbali.
98.
Mheshimiwa Spika, kwa kutambua umuhimu huo, Serikali katika mwaka
kuhakikisha nchi yetu haibaki nyuma katika ulimwengu wa kidijitali na kuwa wananchi
wananufaika na fursa zitokanazo na uchumi huo. Kwa upande mwingine, Serikali
itaendelea kujenga misingi ya matumizi ya TEHAMA ikiwa ni pamoja na kuendeleza na
kuboresha Mfumo wa Kidijitali wa Mfumo wa Anwani za Makazi.
HUDUMA ZA JAMII
Elimu
99.
Mheshimiwa Spika, tangu awali, Serikali ya awamu ya sita imejipambanua
kujifunzia. Hii ni pamoja na kuhakikisha kila mtoto wa Tanzania anapata fursa ya
kusoma na kumaliza mzunguko wa elimu kama inavyotakiwa. Ili kutekeleza azma hiyo,
Serikali imeendelea kujenga, kukarabati na kukamilisha miundombinu ya kutolea elimu
katika ngazi mbalimbali.
100. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imeendelea na
ujenzi wa shule mpya 231 za sekondari, upanuzi wa shule kongwe 18 za sekondari,
ujenzi wa shule mpya sita za Msingi, ujenzi wa vyumba vya madarasa 1,072 katika
shule kongwe za msingi, na ujenzi wa nyumba za walimu 809 ambapo kati ya nyumba
hizo, 298 ni za walimu wa shule za msingi na 511 za walimu shule za sekondari. Aidha,
imeendelea kutekeleza mradi wa ujenzi wa shule za wasichana za bweni kidato cha
tano na sita katika mikoa yote Tanzania bara ambapo ujenzi wa shule 10 kati ya 26
umekamilika.
101. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea pia kutoa mikopo na kuongeza
wigo wa upatikaji wa mikopo ya elimu ya juu sambamba na kuboresha miundombinu ya
vyuo vya elimu ya juu nchini. Katika mwaka 2022/2023, kiasi cha shilingi bilioni 654
18
zilitengwa kwa ajili ya mikopo ya wanafunzi wa elimu ya juu ikilinganishwa na shilingi
bilioni 570 zilizotengwa mwaka 2021/2022. Aidha, idadi ya wanufaika imeongezeka
kutoka 177,605 mwaka 2021/2022 hadi 202,877 mwaka 2022/2023.
102. Mheshimiwa Spika, Serikali pia imeongeza kiwango cha posho ya kujikimu
ya wanafunzi wa elimu ya juu kutoka shilingi 8,500 hadi shilingi 10,000 kwa siku.
Mafanikio haya ni kielelezo tosha cha umakini, uzalendo, maono na mapenzi makubwa
ya Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
katika kuboresha ustawi wa maisha ya wanafunzi wa vyuo vya elimu ya juu. Kwa
upande mwingine, kupitia Samia Scholarship, Serikali imetoa ufadhili kwa wanafunzi
244 wa kike wenye ufaulu wa juu ili kusoma katika vyuo vikuu mbalimbali katika fani za
utabibu, uhandisi, sayansi, teknolojia na hisabati. Ama kwa hakika Mama anajali!
103. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kuhuisha
Mitaala ya Elimu na kuongeza fursa za upatikanaji wa elimu na mafunzo ya ufundi stadi
na elimu ya juu.
Maji
104. Mheshimiwa Spika,
Serikali imeendelea
kuimarisha
usimamizi
na
maji, kujenga mabwawa makubwa, ya kati na madogo katika maeneo mbalimbali nchini
kwa lengo la kuongeza uwezo wa nchi kuhifadhi maji na kuboresha huduma ya
upatikanaji wa maji safi na salama katika maeneo ya mijini na vijijini.
105. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza dhamira yake ya
kuhakikisha upatikanaji wa huduma ya maji mijini na vijijini inafikia asilimia 95 na 85
mtawalia mwaka 2025. Hadi kufikia Februari, 2023, hali ya upatikanaji wa huduma ya
maji mijini imeongezeka kutoka asilimia 86 mwaka 2022 hadi kufikia asilimia 88 na
vijijini imeongezeka kutoka asilimia 72.3 mwaka 2022 hadi kufikia asilimia 77.
106. Mheshimiwa Spika, ongezeko la hali ya upatikanaji wa huduma ya maji
mijini na vijijini limetokana na kukamilika kwa miradi 36 ya maji mijini na miradi 382 ya
maji vijijini inayonufaisha wananchi zaidi ya milioni mbili. Aidha, miradi mingine 139
mijini na 647 vijijini ipo katika hatua mbalimbali za utekelezaji.
107. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
la Kidunda; kuanza ujenzi wa Bwawa la Farkwa; kujenga mabwawa ya ukubwa wa kati;
kuanza ujenzi wa miradi ya uondoshaji wa majitaka; na kuimarisha usimamizi na
uhifadhi wa rasilimali za maji ili kukabiliana na athari za mabadiliko ya tabianchi.
Afya
108. Mheshimiwa Spika, ni azma ya Serikali ya awamu ya sita kuhakikisha
Watanzania wote wanapata huduma bora za afya. Kwa msingi huo, Serikali imeendelea
kutoa kipaumbele katika sekta ya afya kwa kutekeleza mikakati mbalimbali ya
kuimarisha utoaji wa huduma hizo. Mikakati hiyo ni pamoja na ujenzi wa vituo vya
kutolea huduma za afya pamoja na kuimarisha upatikanaji wa dawa na vifaa tiba.
109. Mheshimiwa Spika, Serikali katika kutekeleza azma yake kusogeza huduma
za afya karibu na wananchi, imekamilisha awamu ya kwanza ya ujenzi wa Hospitali ya
19
Rufaa ya Kanda Mtwara; na Hospitali za Rufaa za Mikoa ya Mara, Songwe, Shinyanga,
Geita na Katavi. Aidha, imekamilisha ujenzi wa hospitali 59 za halmashauri, ukarabati
wa hospitali kongwe 19 za halmashauri na ujenzi wa maboma ya zahanati 300. Tayari
vituo hivyo vimeanza kutoa huduma.
110. Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha utoaji wa huduma za afya za
dharura, Serikali imejenga majengo ya huduma za dharura katika hospitali za kanda na
kufikisha hospitali 36 zenye huduma hiyo kutoka hospitali saba mwaka 2020. Mafanikio
haya yamepatikana kutokana na jitihada za makusudi za Mheshimiwa Rais wetu
mpendwa Dkt. Samia Suluhu Hassan kwani kwa mara ya kwanza tangu uhuru, nchi
yetu imeweka historia ya kuwa na mfumo wa huduma za dharura kuanzia ngazi ya
Wilaya hadi Taifa. Awali huduma hizo zilikuwa zinapatikana katika ngazi ya Kanda na
Taifa pekee. Uwepo wa huduma za dharura katika hospitali zetu utapunguza vifo kwa
asilimia 40.
111. Mheshimiwa Spika, Serikali inatambua kuwa, ujenzi wa miundombinu ya
vituo vya kutolea huduma za afya hauwezi kuwa na tija pasipokuwa na watumishi
wenye weledi, vifaa, vifaatiba na vitendanishi. Kutokana na ukweli huo, hadi kufikia
Februari, 2023, Serikali imesambaza vifaa vyenye thamani ya shilingi bilioni 44.3
pamoja na kuajiri watumishi wa kutoa huduma katika vituo vya kutolea huduma za
afya. Aidha, kupitia Programu ya Mfuko wa Pamoja wa Afya, jumla ya shilingi bilioni
48.35 zimetolewa kwa ajili ya uboreshaji wa huduma za afya.
112. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali itaendelea
vifaa tiba na vitendanishi, kuimarisha utoaji wa huduma za kibingwa na ubingwa
bobezi, kuimarisha huduma za afya ya uzazi na kudhibiti magonjwa ya mlipuko. Vilevile,
itaendelea kutoa mafunzo kwa wataalam wa sekta ya afya katika ngazi za ubingwa na
ubingwa bobezi.
HUDUMA KWA MAKUNDI MAALUM
Huduma kwa Watu Wenye Ulemavu
113. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuboresha huduma kwa Watu
Wenye Ulemavu ambapo mwaka 2022/2023 ilitenga jumla ya shilingi bilioni 3.46 kwa
ajili ya kukamilisha ukarabati wa vyuo vya Watu Wenye Ulemavu vya Mtapika (Masasi –
Mtwara), Luanzari (Tabora), Sabasaba (Singida) na Yombo (Dar es Salaam). Ukarabati
huu umewezesha Chuo cha Luanzari kuanza kutoa mafunzo kwa kudahili wanafunzi 400
baada kufungwa kwa zaidi ya miaka 10.
114. Mheshimiwa Spika, ili kuongeza ufanisi wa upatikanaji, utunzaji, uchakataji
na utumiaji wa taarifa za watu wenye ulemavu, Serikali imetengeneza Mfumo wa
Kielektroniki wa Watu Wenye Ulemavu. Mfumo huo utawezesha kumsajili na
kumtambua mtu mmoja mmoja mwenye ulemavu, mahali alipo, shughuli anayoifanya
na mahitaji yake. Vilevile, utawawezesha kuunganishwa na huduma mbalimbali
zikiwemo kupata cheti za kuzaliwa, matibabu, kuandikishwa shule ya awali na msingi,
mikopo ya asilimia mbili inayotokana na mapato ya ndani ya halmashauri na vifaa
saidizi.
20
115. Mheshimiwa Spika, vilevile Serikali imeandaa Mwongozo wa Utekelezaji,
Ujumuishwaji na Uimarishaji wa Huduma kwa Watu Wenye Ulemavu wa Mwaka 2022.
Mwongozo huo utasaidia kuhakikisha masuala ya usawa, haki, fursa na huduma kwa
watu wenye ulemavu yanaimarishwa katika nyanja zote za maendeleo.
116. Mheshimiwa Spika,
Serikali
katika
mwaka 2023/2024
imepanga
mafunzo ya ufundi stadi na marekebisho kutoka watu 460 hadi 1,400.
Huduma kwa Wazee
117. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuwatambua na kutoa huduma za
msingi za chakula, malazi, mavazi na matibabu kwa wazee wasiojiweza. Hadi sasa
tunao wazee 268 wanaoishi katika makazi 14 ya wazee ya Kibirizi, Njoro, Kolandoto,
Bukumbi,
Ipuli,
Fungafunga,
Mwanzange,
Misufini, Nunge,
Nyabange,
Kilima,
Sukamahela, Magugu pamoja na Nandanga. Ninatoa wito kwa Waheshimiwa Wabunge
wenzangu na wananchi kwa ujumla tuendelee kuunga mkono juhudi za Serikali katika
kuwahudumia wazee na hii ni namna bora ya kutambua umuhimu na michango
waliyotoa katika ujenzi wa Taifa hili.
ULINZI NA USALAMA
118. Mheshimiwa Spika, hali ya ulinzi na usalama wa mipaka ya nchi yetu
imeendelea kuwa shwari bila uwepo wa matukio hatarishi. Katika kuhakikisha hali ya
usalama nchini inaendelea kuimarishwa, vyombo vyetu vya ulinzi na usalama
vimeendelea kulinda mipaka ya nchi; kudumisha amani, usalama wa raia, mali zao na
kufundisha wananchi ulinzi wa umma.
119. Mheshimiwa Spika, Jeshi letu limeendelea kushirikiana na Umoja wa
Mataifa, Umoja wa Afrika na Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika katika
operesheni mbalimbali za ulinzi wa amani. Katika mwaka 2022/2023, vikosi vyetu
vilipeleka waangalizi wa kijeshi, wanadhimu na makamanda kwenye nchi zenye
migogoro za Lebanon, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Jamhuri ya Afrika ya Kati na
Msumbiji. Ushiriki huo ni muhimu kwa kuwa unalitambulisha Taifa kimataifa, kuwaweka
askari wetu tayari kila wakati, kujifunza teknolojia mpya na kushirikisha vijana katika
kuleta amani.
120. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutambua, kusajili na kutoa
vitambulisho vya Taifa ili kuwezesha upatikanaji wa huduma mbalimbali za kijamii,
kiuchumi na kiusalama. Aidha, hivi karibuni Serikali imefanya marekebisho ya Kanuni za
Usajili na Utambuzi wa Watu za Mwaka 2023 ili kuwawezesha Watanzania kuendelea
kutumia Vitambulisho vya Taifa bila kuwa na ukomo wa matumizi. Hatua hii inapunguza
usumbufu na gharama kwa wananchi na Serikali.
121. Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kutoa wito kwa watoa huduma wote
zikiwemo Ofisi za Balozi mbalimbali hapa nchini waendelee kutambua na kutoa huduma
stahiki kwa wananchi wenye vitambulisho vya Taifa bila kujali tarehe za ukomo zilizo
kwenye vitambulisho hivyo.
122. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024
Serikali
itaendelea
21
na zana bora za kisasa. Vilevile, Jeshi litaendelea kuwajengea vijana wa Kitanzania
ukakamavu, uzalendo na uwezo wa kujitegemea.
MASUALA YA KAZI NA WAFANYAKAZI
123. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuboresha mazingira ya kazi na
wafanyakazi kwa kusimamia viwango vya kazi pamoja na masuala ya afya na usalama
mahali pa kazi. Katika mwaka 2022/2023, jumla ya kaguzi 3,327 za viwango vya kazi
zilifanyika sawa na asilimia 69.31 ya kaguzi 4,800 zilizopangwa kufanyika. Vilevile,
kaguzi 96,693 zinazohusu afya na usalama mahali pa kazi zilifanyika ambapo kumekuwa
na ongezeko la upimaji wa afya kutoka wafanyakazi 125,616 mwaka 2021/2022 hadi
wafanyakazi 169,735 mwaka 2022/2023. Kufuatia kaguzi hizo, waajiri 173 waliokiuka
sheria za kazi walichukuliwa hatua.
124. Mheshimiwa Spika, kwa upande mwingine, Serikali imeimarisha Mfumo wa
Kielektroniki wa Kushughulikia Maombi ya Vibali vya Kazi. Uimarishaji wa mfumo huo,
pamoja na mambo mengine umechangia kwa kiasi kikubwa kuongeza ufanisi katika
utoaji wa vibali vya kazi nchini. Mathalani, hadi kufikia Februari, 2023 jumla ya vibali
vya kazi 8,576 vilitolewa sawa na asilimia 92.14 ya maombi ya vibali 9,307
yaliyopokelewa.
125. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
masuala yote yanayohusu usalama na afya mahali pa kazi. Aidha, Serikali itaendelea,
kutoa elimu na ushauri kwa wafanyakazi, waajiri na vyama vyao ili kuwa na rasilimali
watu imara na yenye tija kwa maendeleo endelevu ya Taifa letu.
HIFADHI YA JAMII
126. Mheshimiwa Spika, sekta ya hifadhi ya jamii imekuwa na mchango
mkubwa kwenye uchumi pamoja na ustawi kwa wananchi. Aidha, hadi Februari, 2023
deni la shilingi trilioni 2.17 limelipwa katika Mfuko wa Hifadhi ya Jamii kwa watumishi
wa umma (PSSSF). Fedha hizo ni stahili ya mafao kwa wanachama waliorithiwa kutoka
uliokuwa Mfuko wa PSPF Mwaka 1999.
127. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Mfuko wa PSSSF umelipa
mafao kwa wastaafu, wategemezi na wanufaika wengine wapatao 41,939 yenye
thamani ya shilingi trilioni 1.074 na pensheni ya kila mwezi ya shilingi bilioni 507.28
sawa na wastani wa shilingi bilioni 63.41kila mwezi kwa wastaafu 158,351. Aidha,
Mfuko wa Taifa wa Hifadhi ya Jamii (NSSF) umelipa mafao ya shilingi bilioni 438.32 kwa
wastaafu, wategemezi na wanufaika wengine wapatao 66,628. Kati ya kiasi hicho,
shilingi bilioni 72.3 zililipwa kama pensheni ya kila mwezi kwa wastaafu 27,570 ikiwa ni
wastani wa shilingi bilioni 9.04 kwa kila mwezi.
128. Mheshimiwa Spika, kutokana na mapenzi makubwa aliyonayo kwa
wananchi wake, Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano
wa Tanzania alielekeza kurejesha michango ya watumishi walioondolewa kazini kwa
kughushi vyeti. Utekelezaji wa maelekezo hayo umeanza ambapo hadi sasa jumla ya
watumishi 11,896 wamerejeshewa michango yao yenye thamani ya shilingi bilioni 35.02
22
kupitia PSSSF na NSSF. Mifuko hiyo inaendelea kuwalipa watumishi hao kadri
inavyopokea taarifa kutoka kwa waajiri.
129. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua mbalimbali ili
kujenga mazingira wezeshi kwa waajiri, kuboresha mazingira ya ufanyaji biashara na
uwekezaji, na kupunguza gharama za uendeshaji ili kukuza uchumi wa nchi na kulinda
rasilimali watu. Hatua hizo ni pamoja na Mfuko wa Fidia kwa Wafanyakazi kupunguza
kiwango cha uchangiaji kwa waajiri wa sekta binafsi kutoka asilimia 0.6 hadi asilimia
0.5.
130. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024, Serikali
itaendelea
katika mpango wa Hifadhi ya Jamii wa uchangiaji. Natoa wito kwa sekta isiyo rasmi
ikiwemo mama/baba lishe, machinga, bodaboda, wakulima, wavuvi, wafugaji, na
wengineo kujiunga na mifuko hiyo kwa manufaa yao ya baadaye.
Ukuzaji wa Fursa za Ajira na Ujuzi
131. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuratibu masuala ya uzalishaji wa
fursa za ajira nchini kupitia utekelezaji wa miradi ya kielelezo, kujenga mazingira
wezeshi kwa wawekezaji na kuimarisha ushirikiano baina ya Serikali na sekta binafsi.
Katika mwaka 2022/2023, jumla ya fursa za ajira 547,031 zilizalishwa. Kati ya hizo, ajira
321,363 zilizalishwa kupitia Serikali na utekelezaji wa miradi ya maendeleo na 225,668
kupitia sekta binafsi.
132. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua ili kuhakikisha
wahitimu wa mafunzo ya ujuzi wanaunganishwa na fursa za kujiajiri. Utaratibu huo
utamwezesha mhitimu wa mafunzo ya ujuzi kupata sehemu ya uzalishaji yenye viwango
vinavyohitajika chini ya usimamizi wa watalaamu wenye uzoefu katika fani husika kwa
kipindi maalumu cha miezi 6 hadi 12 kutegemeana na aina ya fani.
133. Mheshimiwa Spika, katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
kuboresha na kutekeleza Sera, Mikakati na Mipango mbalimbali ya Kitaifa, Kikanda na
Kimataifa ili kuhakikisha nguvu kazi ya Taifa inapata fursa za kujiajiri au kuajiriwa ili
kuchangia katika maendeleo ya Taifa.
UWEZESHAJI WANANCHI KIUCHUMI
134. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza shughuli mbalimbali
zinazolenga kuwawezesha wajasiriamali kukuza mitaji yao na kufikia masoko makubwa
kupitia Vituo vya Uwezeshaji Wananchi Kiuchumi. Katika mwaka 2022/2023, jumla ya
shilingi bilioni 326.6 zimetolewa kwa wajasiriamali 903,763. Kati yao wanawake ni
478,994 sawa na asilimia 53 na wanaume 424,769 sawa na asilimia 47. Upatikanaji wa
fedha hizo umewawezesha wajasiriamali kuanzisha na kukuza biashara zao. Aidha,
kupitia Mfuko wa Maendeleo ya Wanawake ( Women Development Fund – WDF),
mikopo yenye thamani ya shilingi milioni 663.4 ilitolewa kwa wanawake 96 ili
kuwawezesha kiuchumi.
23
135. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
kuwaunganisha wajasiriamali
na fursa za kiuchumi. Aidha, Serikali
itaendelea
kuimarisha vituo vya uwezeshaji ili kuchochea shughuli za kiuchumi kwa wananchi.
MAENDELEO YA VIJANA
136. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuwawezesha vijana ili kujiari,
kushiriki kwenye shughuli za maendeleo na kuchangia katika pato la Taifa. Katika
mwaka 2022/2023, Mfuko wa Maendeleo ya Vijana umetoa mikopo yenye thamani ya
shilingi bilioni 1.88 kwa ajili ya kuwezesha miradi 85ya vijana katika sekta za kilimo,
viwanda na biashara kwenye halmashauri 28. Aidha, Serikali imetoa mafunzo ya
ujasiriamali, usimamizi, kurasimisha na kuendeleza biashara kwa vijana 2,497 walio
katika mikoa ya Kagera, Dodoma, Katavi, Shinyanga na Lindi.
Vilevile, kazi ya kuboresha Mwongozo wa Utoaji mikopo kupitia Mfuko wa Maendeleo ya
Vijana imekamilika na mfuko unatoa mikopo kwa vijana walio katika vikundi, mtu
mmoja mmoja na kampuni.
137. Mheshimiwa Spika, kwa upande mwingine, Serikali imeendelea kutekeleza
Programu ya Kuendeleza Sekta ya Kilimo Awamu ya Pili kupitia Mpango wa Jenga
Kesho Iliyo Bora. Mpango huo unalenga kuongeza ushiriki wa vijana katika sekta ya
kilimo kwa kuwapatia mafunzo, mashamba, mitaji na kuwaunganisha na fursa za
masoko. Awamu ya kwanza ya utekelezaji wa Mpango huo imeanza mkoani Dodoma
katika Shamba la Chinangali II lenye ukubwa wa ekari 400. Aidha, zaidi ya hekta 47,000
zimeshapatikana katika mikoa mbalimbali nchini na upimaji udongo unaendelea.
138. Mheshimiwa Spika, kupitia Programu ya Taifa ya Kukuza Ujuzi, Serikali
imetoa fursa za mafunzo ya ujuzi wa kujiajiri au kuajiriwa kwa vijana 14,542 katika fani
mbalimbali kupitia mafunzo ya uanagenzi, uzoefu wa kazi, ufugaji wa samaki na viumbe
maji na kilimo cha kisasa kwa njia ya vizimba.
139. Mheshimiwa Spika, kwa mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kuimarisha
uwezo wa Mfuko wa Maendeleo ya Vijana katika kutoa mikopo na mafunzo ya
ujasiriamali kwa vijana wengi ili kuwawezesha kujiajiri na kuchangia uchumi wa Taifa.
Vilevile, itaanzisha kampeni ya kuwashawishi vijana kushiriki katika kilimo
MASUALA MTAMBUKA
Sensa ya Watu na Makazi 2022
140. Mheshimiwa Spika, nchi yetu ilitekeleza zoezi la Sensa ya Watu na Makazi
tarehe 23 Agosti, 2022. Zoezi hilo lililojumuisha sensa ya watu na makazi, anwani za
makazi na majengo lilifanyika kwa mafanikio makubwa na wananchi kuonesha
ushirikiano wa hali ya juu. Matokeo ya awali ya Sensa ya Watu na Makazi yalizinduliwa
na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
tarehe 30 Oktoba, 2022. Matokeo hayo ya awali yamechangia kwa kiasi kikubwa katika
maandalizi ya Mpango na Bajeti ya Serikali ya mwaka 2023/2024. Aidha, Serikali
imekamilisha ripoti nane ambazo zimejikita kwenye mgawanyo wa idadi ya watu kwa
umri na jinsi. Ripoti hizi zitasaidia kuongeza wigo wa matumizi ya takwimu.
24
141. Mheshimiwa Spika, napenda kutoa wito kwa viongozi wenzangu na
wananchi kuwa tuendelee kuhamasisha matumizi ya matokeo ya sensa ya watu na
makazi, majengo na anwani za makazi katika biashara, shughuli za kijamii na mipango
ya maendeleo ya nchi. Aidha, nitumie fursa hii kulishukuru Bunge lako tukufu kwa
ushirikiano mkubwa ambao Waheshimiwa Wabunge walionesha wakati wa utekelezaji
wa zoezi la sensa. Nawashukuru wenyeviti wa kamati za sensa katika ngazi mbalimbali
kwa uongozi wao mahiri, makamisaa wa sensa na wadau mbalimbali kutoka sekta ya
umma na binafsi na wananchi wote katika kuunga mkono juhudi za Serikali katika
kufanikisha Sensa ya Watu na Makazi, Majengo na Anwani za Makazi.
Mapambano Dhidi ya Rushwa
142. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2022/2023,
Serikali
imeendelea
uzuiaji wa vitendo hivyo. Hadi kufikia Februari, 2023, kesi za rushwa zipatazo 696
zikiwemo kesi mpya 203 ziliendeshwa mahakamani. Kati ya kesi hizo, kesi 248
ziliamuliwa mahakamani na watuhumiwa 142 walikutwa na hatia.
143. Mheshimiwa Spika, vilevile, ufuatiliaji wa utekelezaji wa miradi ya
maendeleo 810 yenye thamani ya shilingi trilioni 6.89 umefanyika. Kutokana na
ufuatiliaji huo, miradi 119 yenye thamani ya shilingi billioni 46.04 ilionekana kuwa na
kasoro mbalimbali katika utekelezaji na inaendelea kufanyiwa uchunguzi ili hatua stahiki
zichukuliwe.
144. Mheshimiwa
Spika, katika
mwaka
2023/2024
Serikali
itaendeleza
vya rushwa. Serikali pia itatoa elimu kwa umma kuhusu madhara ya vitendo vya rushwa
kupitia programu ya TAKUKURU- RAFIKI.
Mapambano Dhidi ya UKIMWI
145. Mheshimiwa Spika, sote tunafahamu UKIMWI umeendelea kuwa miongoni
mwa majanga makubwa duniani kwa miongo kadhaa sasa. Serikali kwa kutambua
ukweli huo, imeendelea kuchukua hatua mbalimbali za mapambano dhidi ya ugonjwa
huo. Jitihada hizo ni pamoja na kuandaa mikakati na kutekeleza afua mbalimbali za
kupunguza maambukizi, unyanyapaa pamoja na vifo vitokanavyo na janga hilo.
146. Mheshimiwa Spika, kama mtakumbuka katika maadhimisho ya Siku ya
UKIMWI Duniani ya mwaka 2022 yaliyofanyika mkoani Lindi, Mheshimiwa Dkt. Samia
Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania alizindua Mkakati wa Tano
wa Taifa wa Kudhibiti UKIMWI wa Mwaka 2021/2022 – 2025/2026. Mkakati huo
umelenga kuhakikisha kuwa malengo ya sifuri tatu yatafikiwa ifikapo mwaka 2030.
Malengo hayo ni kudhibiti maambukizi mapya ya VVU, kukomesha unyanyapaa na
kutokomeza vifo vitokanavyo na UKIMWI.
147. Mheshimiwa Spika, kutokana na jitihada zilizofanyika ikiwemo matumizi ya
dawa za ARV, afua za kinga zinazotekelezwa na wadau mbalimbali nchini na afua za
mabadiliko ya tabia, tohara ya kitabibu kwa wanaume na kuzuia maambukizi ya VVU
kutoka kwa mama kwenda kwa mtoto, maambukizi mapya ya VVU kwa watu wazima
(miaka 15 na zaidi) yameshuka kutoka 110,000 mwaka 2010 hadi 54,000 mwaka 2022.
Wakati huo huo, vifo vinavyotokana na UKIMWI vimepungua kwa asilimia 55 kutoka
vifo 65,000 mwaka 2010 hadi 29,000 mwaka 2022. Vilevile, maambukizi mapya kutoka
25
kwa mama kwenda kwa mtoto yameshuka kutoka asilimia 18 mwaka 2010 hadi asilimia
7 mwaka 2022.
148. Mheshimiwa Spika, matumizi ya dawa za kufubaza virusi vya UKIMWI kwa
WAVIU wanaojua hali zao za maambukizi yameongezeka kutoka asilimia 95 mwaka
2016 hadi asilimia 98 mwaka 2022. Hadi kufikia Desemba, 2022 WAVIU zaidi ya milioni
1.5 walikuwa kwenye huduma za tiba na matunzo. Aidha, WAVIU wanaofahamu hali
zao za maambukizi na wapo kwenye matibabu ni asilimia 99 na WAVIU waliopo kwenye
matibabu na wamefubaza VVU ni asilimia 98. Mafanikio haya ni makubwa ikilinganishwa
na malengo ya Kimataifa ya kufikia 95-95-95.
149. Mheshimiwa Spika, pamoja na mafanikio makubwa yaliyopatikana, bado
kuna mambo mengi yanayohitaji kufanyika ili kufikia azma yetu ya kumaliza kabisa
janga la UKIMWI. Kwa kutambua hilo, Serikali itaendelea kutenga rasilimali za kutosha
kwa ajili ya Mfuko wa Udhamini wa Kudhibiti UKIMWI, na kutoa elimu kwa umma
kuhusu athari za UKIMWI pamoja na afua nyingine mahsusi za kudhibiti janga hilo. Kwa
upande mwingine, Serikali itaendelea kushirikiana na wadau mbalimbali katika
kutekeleza afua za mapambano dhidi ya UKIMWI. Nitumie fursa hii kushukuru sana
asasi za kiraia na wadau wa maendeleo kwa michango yao katika mapambano ya
kutokomeza UKIMWI nchini.
Mapambano Dhidi ya Dawa za Kulevya
150. Mheshimiwa Spika, Serikali kwa kutambua madhara ya dawa za kulevya
kwa nguvu kazi hapa nchini, imeendelea kushirikiana na wadau mbalimbali katika
mapambano dhidi ya dawa hizo. Katika mwaka 2022/2023, imeendesha oparesheni za
kuwakamata wanaojihusisha na biashara hiyo pamoja na kuzuia mianya ya kusafirisha
na kusambaza dawa hizo. Katika oparesheni hizo watuhumiwa 7,113 pamoja na
kilogramu 20,450.30 za dawa za kulevya zilikamatwa. Dawa hizo ni heroin kilogramu
53.01, cocaine gramu 843.55, bangi kilogramu 12,869.39, mirungi kilogramu 7,525.53,
na aina nyingine ya dawa za kulevya (Methamphetamine na Mescaline) gramu 1,024.7.
Aidha, iliteketeza ekari 69 za mashamba ya bangi katika maeneo mbalimbali nchini na
kuendelea kutoa elimu kwa umma kuhusu madhara ya matumizi ya dawa za kulevya.
151. Mheshimiwa Spika, Serikali imeimarisha huduma za matibabu kwa
watumiaji wa dawa za kulevya kwa kuongeza idadi ya kliniki zinazotoa huduma kwa
waathirika wa dawa za kulevya kutoka 9 mwaka 2020/2021 hadi kliniki 15
zinazohudumia waathirika zaidi ya 14,500 mwaka 2022/2023. Licha ya hayo, Serikali
kupitia Programu ya Kukuza Ujuzi imewezesha waraibu wa dawa za kulevya waliopata
nafuu wapatao 245 kupata mafunzo ya ujuzi kupitia vyuo vya VETA, Don Bosco na
SIDO.
152. Mheshimiwa
Spika,
Serikali imeendelea
kusimamia
na kuratibu
ambazo zinatoa elimu kuhusu madhara ya dawa za kulevya kwa jamii, kuandaa
Mwongozo wa Utoaji Elimu kuhusu Tatizo la Dawa za Kulevya nchini ambao
umezinduliwa tarehe 02 Julai, 2022 kwa lengo la kuwapatia elimu na mbinu sahihi
kulingana na mahitaji ya makundi mbalimbali ya kijamii. Nitoe wito kwa wadau wote
mkiwemo Waheshimiwa Wabunge wenzangu, asasi za kiraia, viongozi wa dini, vyombo
vya habari na jamii nzima kushirikiana na Serikali kutoa elimu kuhusu madhara ya dawa
za kulevya ili kuokoa kizazi cha sasa na kijacho.
26
Uratibu wa Maafa
153. Mheshimiwa Spika,
Serikali
imeendelea
kuhakikisha
nchi
inakuwa
maafa hapa nchini. Ili kuweka utaratibu huo, Serikali imetunga Sheria ya Usimamizi wa
Maafa Na. 6 ya Mwaka 2022; Mkakati wa Taifa wa Usimamizi wa Maafa wa Mwaka
2022-2027; Mpango wa Taifa wa Kujiandaa na Kukabiliana na Maafa wa Mwaka 2022;
Mkakati wa Taifa wa Afya Moja wa Mwaka 2022-2027; na Mwongozo wa Taifa wa
Kupambana na Vitendo vya Kihalifu katika Bahari na Maziwa Makuu wa Mwaka 2022.
Kama mtakumbuka, Nyaraka hizo nilizizindua tarehe 09 Februari, 2023 kwa ajili ya
utekelezaji.
154. Mheshimiwa Spika, nyaraka hizo zimeweka utaratibu wa kuhakikisha
Wizara, Idara, Taasisi za Umma na zisizo za Umma, Tawala za Mikoa na Serikali za
Mitaa zinashiriki kikamilifu katika kutekeleza shughuli za kuzuia na kupunguza madhara
ya majanga. Aidha, zimeweka pia utaratibu wa kujiandaa, kukabiliana na kurejesha hali
iliyotoweka pindi maafa yanapotokea. Nitoe wito kwa taasisi husika kuandaa mipango
kazi na taratibu za usimamizi wa maafa pamoja na ushughulikiaji wa dharura.
155. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, jumla ya wajumbe 555 wa
Kamati za Usimamizi wa Maafa na Waratibu wa Maafa walipata mafunzo ya kuimarisha
uwezo wa utendaji kazi katika mikoa ya Arusha, Morogoro, Kilimanjaro, Lindi, Mtwara
na Singida. Aidha, jumla ya wavuvi 344 katika mwambao wa Ziwa Victoria na vijana 40
wa kujitolea katika mikoa ya Dodoma, Iringa, Songwe na Tabora walipata mafunzo ya
uokoaji, yaliyowaongezea uwezo wa kukabiliana na maafa kwa wakati.
156. Mheshimiwa Spika, katika kuendeleza ushirikiano na nchi nyingine katika
kushughulikia masuala ya maafa ikiwemo nchi wanachama wa Jumuiya ya Maendeleo
Kusini mwa Afrika, Tanzania imekuwa nchi ya kwanza kusaini mkataba wa kuanzisha
Kituo cha Huduma za Binadamu na Operesheni za Dharura cha Kanda ya SADC. Lengo
la kuanzisha kituo hicho ni kusimamia utoaji wa huduma na misaada ya kibinadamu
kwa nchi wanachama. Hii ni kutokana na ukweli kwamba, masuala ya majanga hayana
mipaka na hayana muda na yanahitaji jitihada za pamoja katika kuyashughulikia.
157. Mheshimiwa Spika, kama mtakumbuka, katika kuendeleza uhusiano na
nchi nyingine, hivi karibuni nchi yetu imeungana na mataifa mengine duniani kutoa
misaada ya kibinadamu kwa nchi zilizopatwa na maafa makubwa yaliyosababisha vifo
na majeruhi, uharibifu wa mali na mazingira. Nchi hizo ni pamoja na Malawi
iliyokumbwa na mafuriko yaliyosababishwa na kimbunga Freddy kilichotokea tarehe 13
Machi, 2023 na nchi ya Uturuki iliyokumbwa na tetemeko la ardhi mwezi Februari,
mwaka huu. Misaada iliyotolewa kwa nchi ya Malawi ni pamoja na mahindi tani 1,000,
mablanketi 6,000, mahema 50, fedha taslimu shilingi milioni 705, dawa za binadamu na
helkopta 2 kwa ajili ya kusaidia uokoaji. Aidha, fedha taslimu dola za Marekani milioni
moja zilitolewa kwa nchi ya Uturuki.
158. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea na ujenzi
wa Kituo cha Taifa cha Usimamizi wa Maafa Jijini Dodoma, kuimarisha maghala ya vifaa
vya misaada ya kibinadamu kwa kuongeza vifaa na kuendelea kutoa misaada kwa
waathirika wa maafa. Hata hivyo, kila wizara na taasisi watalazimika kujiandaa kwa
vifaa vya kukabiliana na kulingana na mahitaji ya wizara au taasisi husika.
27
Uratibu wa Masuala ya Lishe
159. Mheshimiwa
Spika,
katika mwaka 2022/2023,
Serikali imeendelea
kushiriki kikamilifu katika shughuli za maendeleo. Kutokana na umuhimu wa masuala ya
lishe, tarehe 30 Septemba, 2022 Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania alisaini mikataba na Wakuu wa Mikoa yote Tanzania
Bara kwa lengo la kuhakikisha kipaumbele kinatolewa kwenye masuala ya lishe ikiwa ni
pamoja na kuhakikisha halmashauri zinatenga shilingi 1,000 kwa kila mtoto chini ya
miaka mitano. Vilevile, alielekeza fedha zinazopangwa kutekeleza afua za lishe kutolewa
kwa wakati na kutumika kwa malengo yaliyokusudiwa, ikiwa ni pamoja na kuimarisha
uhamasishaji wa utekelezaji wa afua za lishe bora na kuweka mikakati ya kuhakikisha
vyakula vinavyohitajika kukamilisha lishe vinapatikana katika ngazi zote.
160. Mheshimiwa Spika, maelekezo hayo ya Mheshimiwa Rais yaliongeza
chachu ya utekelezaji wa masuala ya lishe sambamba na malengo yaliyoainishwa
kwenye Mpango Jumuishi wa Kitaifa wa Masuala ya Lishe wa Mwaka 2021/2022 –
2025/2026. Aidha, katika Mkutano wa Nane wa Wadau wa Lishe Kitaifa, uliofanyika
Disemba, 2022 Mkoani Mara, Mkakati wa Sekta Binafsi unaoainisha mikakati ya sekta
hiyo kuiunga mkono Serikali kuimarisha hali ya lishe nchini ulizinduliwa.
161. Mheshimiwa Spika, kutokana na jitihada mbalimbali za Serikali na wadau,
yapo baadhi ya mafanikio yaliyopatikana ambayo ni pamoja na kupungua kwa udumavu
kutoka asilimia 34.4 mwaka 2015/2016 hadi asilimia 30 mwaka 2022 na kupungua kwa
kiwango cha ukondefu kutoka asilimia 4.5 hadi 3.3 katika kipindi hicho.
162. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kutoa
kipaumbele katika utekelezaji wa Mpango Jumuishi wa Pili wa Kitaifa wa Masuala ya
Lishe wa Mwaka 2021/2022 – 2025/2026. Nitoe wito kwa wananchi kuzingatia ulaji
sahihi wa vyakula mchanganyiko kama tunavyoelekezwa na wataalamu wetu wa
masuala ya lishe. Vilevile, niwaombe wadau wa maendeleo na sekta binafsi waendelee
kuunga mkono juhudi za Serikali katika kuimarisha hali ya lishe nchini.
Mazingira
163. Mheshimiwa Spika, Serikali ya Awamu ya Sita katika kuweka msisitizo wa
uhifadhi wa mazingira imeendelea kutekeleza mikakati mbalimbali pamoja na
maboresho ya Sera na Sheria ili ziwiane na mahitaji ya sasa ya kitaifa, kikanda na
kimataifa. Katika kutelekeza azma hiyo, Serikali imeandaa Mpango Kabambe wa Hifadhi
na Usimamizi wa Mazingira (2022 – 2032) kwa lengo la kutoa mwongozo wa hatua za
kuchukua ili kutatua changamoto za mazingira nchini kwa kuzingatia sehemu husika na
hatua mahsusi zinazopaswa kuchukuliwa.
164. Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imeandaa Kanuni za Biashara ya
Kaboni za Mwaka 2022 na kutangazwa katika Gazeti la Serikali kupitia GN 636 kwa
lugha ya Kingereza na GN 637 kwa lugha ya Kiswahili. Aidha, Serikali imeandaa
Mwongozo kwa ajili ya kutoa maelekezo mbalimbali kuhusu ushiriki wa wadau katika
biashara hiyo.
165. Mheshimiwa Spika, kwa upande mwingine Serikali imeratibu ushiriki wa
nchi katika mikutano ya kimataifa. Mikutano hiyo imekuwa na mafanikio na munafaa
28
kwa Taifa letu ambapo kupitia Mkutano wa 27 wa Nchi Wanachama wa Mkataba wa
Mabadiliko ya Tabianchi, Tanzania imepata miradi ya nishati jadidifu ambayo
itafadhiliwa na Benki ya Dunia, Taasisi ya Afrika 50 na Shirika la Nishati la Afrika kwa
kushirikiana na kampuni ya China Renewable Energies.
166. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali itaendelea
kuchukua hatua za kupunguza uharibifu wa mazingira. Aidha, itaendelea kutoa elimu
kwa umma kuhusu hifadhi na usimamizi wa mazingira, mabadiliko ya tabianchi na fursa
ya biashara ya kaboni. Vilevile, itaratibu utekelezaji wa Sera ya Taifa ya Mazingira ya
Mwaka 2021 na Sheria ya Usimamizi wa Mazingira, Sura 191 pamoja na kutoa elimu
kwa umma kuhusu mabadiliko ya Sheria na Sera ya Mazingira.
UCHUMI WA BULUU
167. Mheshimiwa Spika, Serikali inaendelea kuhamasisha wananchi juu ya
kuibua fursa zilizo kwenye Uchumi wa Buluu kupitia matumizi endelevu ya rasilimali
maji kwa kuzingatia uhifadhi wa mazingira na ushirikishwaji wa jamii. Hatua
zinazochukuliwa ni pamoja na kuendelea kukamilisha Sera ya Taifa ya Uchumi wa Buluu
pamoja na Mkakati wa Utekelezaji. Sera hiyo italenga kukuza uwekezaji katika rasilimali
za Uchumi wa Buluu; kuongeza fursa za ajira na kazi za staha kupitia shughuli za
uchumi wa buluu; na kuwa na usimamizi na uendelezaji wa rasilimali za uchumi wa
buluu unaozingatia misingi ya utawala bora.
Utawala Bora
168. Mheshimiwa Spika; Serikali imeendelea kujenga uelewa wa pamoja kwa
wadau wote hususan wananchi kuhusu masuala ya kisheria, upatikanaji wa haki zao,
kuongeza uwazi na kupunguza gharama. Vilevile, Serikali imeendelea kuchukua hatua
mbalimbali ikiwemo kukamilisha rasimu ya Awali ya ufasiri wa Sheria Kuu 219 na Sheria
Ndogo 148 kwa lugha ya Kiswahili. Zoezi la ufasiri wa Sheria Kuu na Sheria Ndogo zote
kutoka lugha ya Kingereza kwenda lugha ya Kiswahili ili kupanua wigo wa matumizi ya
lugha ya Kiswahili kama lugha ya Sheria katika vyombo vya utoaji haki ikiwemo
Mahakama, Mabaraza na vyombo vingine vyenye jukumu la kutoa haki linaendelea.
169. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali itaendelea
utatuzi wa migogoro kwa njia mbadala na kuendelea kutafsiri sheria kutoka lugha ya
Kiingereza kuwa lugha ya Kiswahili ili kuwawezesha wananchi kuelewa mwenendo wa
mashauri yanayowahusu na hivyo kuweza kupata haki zao.
MFUMO WA SERIKALI WA TEHAMA
170. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuimarisha matumizi ya Mfumo
wake wa TEHAMA wa kubadilishana taarifa ambapo hadi sasa jumla ya mifumo 60 ya
Taasisi 55 imeunganishwa na inabadilishana taarifa. Utekelezaji huo pia ni maelekezo
ya Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania,
kuwa na mifumo michache inayobadilishana taarifa. Uunganishaji wa mifumo hiyo
umeongeza tija na ufanisi katika kuwahudumia wadau hususan wananchi.
29
171. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
kutoa huduma ili kutoa unafuu kwa wananchi pamoja na kuimarisha mifumo
inayobadilishana taarifa.
UKATILI DHIDI YA WATOTO
172.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza afua mbalimbali za
zilizochukuliwa ili kupinga ukatili huo ni pamoja na kuunda madawati 1,393 ya ulinzi na
usalama wa mtoto katika shule za msingi na sekondari kwenye mikoa ya Rukwa,
Arusha, Tanga, Dar es Saalam, Pwani, Shinyanga, Dodoma na Geita. Vilevile, Mabaraza
ya Watoto 560 yameundwa kwa lengo la kutoa fursa kwa watoto kutoa maoni yao kwa
uhuru na kuwajengea uwezo wa kujiamini, kujieleza na kujifunza masuala mbalimbali
yanayohusu haki na ustawi wa watoto.
173.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imeendelea kuhamasisha jamii
kupitia jitihada mbalimbali ikiwemo utekelezaji wa Programu Jumuishi ya Malezi, Makuzi
na Maendeleo ya Awali ya Mtoto (2021/2022 – 2024/2025), wananchi wameendelea
kuhamasishwa kujitolea kwa hiari kupambana na vitendo vya ukatili ikiwa ni pamoja na
kutambua wajibu wao juu ya ulinzi wa mtoto kuanzia ngazi ya familia.
174.
Mheshimiwa Spika, nitoe rai kwa mamlaka zinazohusika chini ya uratibu
mfumo wa ushughulikiaji wa matukio ya ukatili dhidi ya watoto ndani na nje ya shule
unaowajumuisha wasimamizi wa shule, wazazi, walezi na jamii na kuandaa mfumo
jumuishi wa kukusanya taarifa na takwimu za vitendo vya ukatili dhidi ya watoto.
MUUNGANO
175.
Mheshimiwa Spika, Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na
zinazojitokeza kwa lengo la kuulinda, kuuenzi na kuudumisha muungano wetu. Katika
mwaka 2022/2023, jumla ya hoja nne kati ya nane zilipatiwa ufumbuzi na kuondolewa
katika orodha ya hoja za Muungano. Vilevile, Serikali iliandaa kitabu kinachoitwa
“Muungano wa Tanganyika na Zanzibar: Chimbuko, Misingi na Maendeleo”.
Kitabu hiki kimepatiwa ithibati ili kitumike kama kitabu cha ziada kwa shule za sekondari
nchini na kuendelea kukuza uelewa kuhusu Muungano.
176.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali ya Jamhuri ya
mbalimbali ili kuendelea kutatua changamoto zilizosalia kwa lengo la kuulinda, kuuenzi
na kuudumisha muungano wetu.
USHIRIKIANO WA KIKANDA NA KIMATAIFA
177.
Mheshimiwa Spika, sote tumeshuhudia kuimarika kwa mahusiano yetu
mpendwa Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan. Kuimarika kwa ushirikiano huo
30
kumetokana na Serikali kuendelea kutekeleza Sera ya Mambo ya Nje inayoweka
msisitizo katika kutekeleza diplomasia ya kiuchumi.
178.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha mahusiano na mataifa mengine
mbalimbali ambazo zimeiletea manufaa makubwa nchi yetu. Mathalan, Novemba 2022,
Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
aliitembelea China kufuatia mwaliko uliotolewa na Mheshimiwa Xi Jinping, Rais wa
Jamhuri ya Watu wa China. Vilevile, viongozi wetu wakuu wameshiriki katika ziara
mbalimbali za kikazi katika nchi za Marekani, Qatar, Ethiopia, Kenya, Misri, Oman, Afrika
Kusini, Rwanda, na Burundi.
179.
Mheshimiwa Spika, kutokana na ziara hizo, nchi yetu imenufaika katika
kidijitali, maendeleo ya kijani, uchumi wa bluu, uvuvi, fedha, utalii, afya na kilimo.
180.
Mheshimiwa Spika, katika kutekeleza diplomasia ya kiuchumi, Serikali
Afrika (AfCFTA) kwa upande wa Afrika Mashariki. Ushiriki wa nchi yetu katika eneo huru
la biashara utachochea ukuaji wa uchumi na biashara, kukuza ushiriki wetu katika
biashara ya Dunia na kujenga uwezo wa kuongeza thamani ya bidhaa kupitia sera bora
za kukuza teknolojia, ubunifu na ushindani.
181.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea
utalii vilivyopo nchini; kuimarisha mahusiano ya kikanda na kimataifa na kutangaza
fursa za utalii na uwekezaji katika sekta mbalimbali za maeneo ya kipaumbele hususan
uchumi wa bluu na kidijitali.
SERIKALI KUHAMIA DODOMA
182.
Mheshimiwa Spika, Serikali ya awamu ya sita imeendelea kutekeleza
huduma za Serikali kwa wananchi.
183.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imeendelea na
wa Serikali katika Mji wa Serikali Mtumba. Ujenzi huo umefikia wastani wa asilimia 60.
Aidha, kazi nyingine zinazoendelea ni pamoja na ujenzi wa Kiwanja cha Ndege cha
Kimataifa cha Msalato kitakachogharimu shilingi bilioni 165 na ujenzi wa barabara ya
mzunguko ya nje yenye urefu wa kilomita 112.3 kwa gharama ya shilingi bilioni 221.
Kwa upande wa Balozi na Jumuiya za Kimataifa, balozi za nchi za Ujerumani, Ufaransa,
China na Umoja wa Mataifa zimefungua ofisi ndogo jijini Dodoma.
184.
Mheshimiwa
Spika,
kwa
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
miundombinu ya kudumu kwenye Mji wa Serikali pamoja na kuendelea kuratibu
uhamiaji wa taasisi.
SANAA, UTAMADUNI NA MICHEZO
31
185.
Mheshimiwa Spika, Serikali kwa kutambua umuhimu wa kukuza
sekta hiyo kwa kuzingatia kuwa sekta hii ni chachu ya kuendeleza utamaduni wa
Kitanzania, utambulisho wa Taifa, chanzo kikubwa cha ajira, huimarisha afya pamoja na
kuchangia katika pato la Taifa.
186.
Mheshimiwa Spika, ili kukuza na kuendeleza lugha ya Kiswahili ndani
kufundisha Kiswahili. Kati ya hivyo: vituo 10 vipo katika Balozi za nchi yetu nchini Korea
Kusini, Ufaransa, Italia, Mauritius, Nigeria, Sudan, Zimbabwe, Uholanzi, Cuba na Umoja
wa Falme za Kiarabu; vituo vinne nje ya Balozi zetu katika nchi za Afrika Kusini, Italia,
Ujerumani na Ethiopia na vituo 16 vya kufundisha lugha hiyo vimeanzishwa nchini.
Aidha, kwa upande mwingine Tanzania imesaini makubaliano na nchi ya Afrika Kusini
kuwezesha nchi hiyo kutumia Kiswahili kuwa lugha ya kujifunza na kufundishia katika
elimu ya msingi.
187.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imeendelea kuimarisha Mfuko wa
na elimu ya ujasiriamali. Hadi kufikia Februari, 2023 tayari imeshatoa mikopo yenye
thamani ya shilingi bilioni 1.07 kwa wanufaika 45 ambao ni wasanii na wadau wa
sanaa. Mikopo hiyo imewawezesha wasanii na wadau wa sanaa kuandaa kazi bora na
zenye uwezo wa kuhimili ushindani katika soko la sanaa.
188.
Mheshimiwa Spika, kwa nafasi hii, nimpongeze sana Mheshimiwa Dkt.
kwa vilabu vya ndani vinavyoshiriki mashindano ya kimataifa kupitia Goli la Mama
ambapo amekuwa akitoa shilingi milioni tano kwa kila goli linalofungwa. Sote
tumeshuhudia Simba Sports Club almaarufu Wekundu wa Msimbazi wakijitwalia kitita
cha shilingi milioni 50 wakati huo huo klabu ya Young Africans Sports Club almaarufu
Timu ya Wananchi wakijitwalia shilingi milioni 45.
189.
Mheshimiwa Spika, ninavipongeza sana vilabu hivyo kwa kufika hatua
Afrika. Ni matumaini yetu sote kuwa vilabu hivyo na vingine vinavyoshiriki mashindano
ya kimataifa vitaendelea kujituma na kupambana ili vikombe vya ushindi vije nyumbani.
190.
Mheshimiwa Spika, kwa mwaka 2023/2024 Serikali itaendelea kuratibu
Tanzania Bara; kuratibu Programu ya Sanaa na Michezo ya kuanzia ngazi ya Mtaa kwa
Mtaa kuelekea ngazi za juu ikiwemo “Taifa Cup”; kutenga maeneo ya michezo kwa
lengo la kujenga miundombinu ya mchezo na kuimarisha michezo katika ngazi za mikoa
na wilaya; kuhakikisha kazi za sanaa na utamaduni zinazoandaliwa zinazingatia maadili
ya jamii na Taifa kwa ujumla; na kuendelea kutambua maeneo ya urithi wa utamaduni
na ukombozi katika mikoa na halmashauri za wilaya kwa lengo la kulinda, kuhifadhi na
kuendeleza maeneo hayo ili kuinua utalii wa kiutamaduni na kiukombozi nchini.
HITIMISHO
32
191.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Ofisi ya Waziri Mkuu
huduma bora kwa wananchi; kuratibu shughuli za maafa nchini; kuratibu shughuli za
Serikali Bungeni; kushughulikia kero na malalamiko mbalimbali ya wananchi; kufanya
ufuatiliaji na tathmini ya utendaji wa Serikali; na kuratibu masuala yanayohusu kazi,
maendeleo ya vijana, ajira, hifadhi ya jamii na huduma za watu wenye ulemavu.
192.
Mheshimiwa Spika, nimeeleza kwa muhtasari baadhi ya shughuli
zitakazofanyika kwa mwaka 2023/2024. Kwa kuhitimisha, ninapenda kusisitiza mambo
muhimu yafuatayo:
Mosi:
Wizara, taasisi za Serikali, Tawala za Mikoa na Halmashauri ziimarishe
ukusanyaji wa mapato na usimamizi wa nidhamu ya matumizi ya fedha za
umma pamoja na kutekeleza vipaumbele vilivyoainishwa katika Mpango na
Bajeti ya Mwaka 2023/2024 hususan miradi ya kitaifa ya kimkakati;
Pili:
Wadau wote pamoja na Serikali kwa ujumla waendelee kutumiamatokeo ya
Sensa ya Watu na Makazi ya mwaka 2022 katika shughuli mbalimbali kama
vile uwekezaji, biashara, tafiti na mipango mbalimbali ya maendeleo. Serikali
itaendelea kusimamia utekelezaji wa Mpango Kazi wa Mwongozo wa Kitaifa wa
Matumizi ya Matokeo ya Sensa ili kuongeza uelewa, uwazi na kupanua wigo
wa matumizi ya matokeo ya sensa kwa Serikali, wananchi na wadau wote;
Tatu: Viongozi wote wa Serikali, dini, mila na vyama vya siasa wakemee kwa nguvu
zote ushiriki wa sehemu yoyote ya jamii katika matendo yasiyoendana na
mila, tamaduni na desturi za Watanzania. Hii ni pamoja na wazazi na walezi
wote kushiriki kikamilifu katika makuzi na malezi bora ya watoto
yatakayosaidia kuwaepusha na vitendo viovu;
Nne:
Serikali na taasisi ziendelee kuhakikisha mazingira ya biashara na uwekezaji
nchini yanaendelea kuimarishwa ili kuvutia uwekezaji wa ndani na nje ya nchi;
Tano: Wizara na taasisi ziendelee kutenga fedha kwa ajili ya shughuli za ufuatiliaji na
tathmini katika maeneo yao ikiwa ni pamoja na kuwajengea uwezo wataalamu
wanaotekeleza jukumu hilo. Lengo ni kuwezesha utendaji wenye matokeo na
kufanikisha utoaji wa huduma bora kwa wananchi; na
Sita: Viongozi wa siasa, dini na wadau wengine wahamasishe wananchi kushiriki
kikamilifu katika maandalizi na uchaguzi wa Serikali za Mitaa wa Mwaka 2024.
MAKADIRIO YA MAPATO NA MATUMIZI YA FEDHA ZA OFISI YA WAZIRI
MKUU NA OFISI YA BUNGE KWA MWAKA 2023/2024
193.
Mheshimiwa Spika, kwa mwaka 2023/2024, Ofisi ya Waziri Mkuu na
173,733,110,000. Kati ya fedha hizo, shilingi 121,364,753,320 ni kwa ajili ya
matumizi ya kawaida na shilingi 52,368,356,680 ni kwa ajili ya matumizi ya
maendeleo.
33
194.
Mheshimiwa Spika, vilevile naliomba Bunge lako tukufu liidhinishe
shilingi 160,458,877,000 ni kwa ajili ya matumizi ya kawaida na shilingi
5,169,020,000 ni kwa ajili ya matumizi ya maendeleo.
195.
Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja.
HOTUBA YA MHESHIMIWA KASSIM MAJALIWA MAJALIWA (MB.), WAZIRI
MKUU WA JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA, KUHUSU MAPITIO NA
MWELEKEO WA KAZI ZA SERIKALI NA MAKADIRIO YA MAPATO NA
MATUMIZI YA FEDHA ZA OFISI YA WAZIRI MKUU NA OFISI YA BUNGE KWA
MWAKA 2023/2024
UTANGULIZI
Shukrani
1.
Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja kwamba kutokana na taarifa
Bunge za Utawala, Katiba na Sheria; Afya na Masuala ya UKIMWI; Ustawi na
Maendeleo ya Jamii; na Bajeti zilizochambua Bajeti ya Ofisi ya Waziri Mkuu na Mfuko
wa Bunge, sasa naliomba Bunge lako lipokee na kujadili Taarifa ya Mapitio ya
Utekelezaji wa Kazi za Serikali kwa mwaka 2022/2023 na Mwelekeo wa Kazi zake kwa
mwaka 2023/2024. Aidha, naomba Bunge lako Tukufu likubali kupitisha makadirio ya
mapato na matumizi ya fedha ya Ofisi ya Waziri Mkuu na taasisi zilizo chini yake pamoja
na Ofisi ya Bunge kwa mwaka 2023/2024.
2.
Mheshimiwa Spika,awali ya yote, ninamshukuru Mwenyezi Mungu, mwingi
kujadili Taarifa ya Mapitio ya Utekelezaji wa Kazi za Serikali kwa Mwaka 2022/2023 na
mwelekeo wake kwa mwaka 2023/2024 tukiwa wenye afya njema.
3.
Mheshimiwa Spika, itakumbukwa kuwa huu ni Mkutano wa 11 wa Bunge la
wenzangu, tuitumie vyema fursa hii kutoa maoni na ushauri ili kuisaidia Serikali
kuimarisha utekelezaji wa vipaumbele vilivyoainishwa kwenye Mpango na Bajeti ya
Mwaka 2023/2024. Napenda kuwahakikishia kuwa Serikali itapokea maoni na ushauri
wenu na kuyafanyia kazi kwa maslahi mapana ya wananchi.
Salamu za Pole
4.
Mheshimiwa Spika, nchi yetu kwa nyakati tofauti imekumbwa na maafana
uharibifu wa mali na mazingira. Nitumie fursa hii kuwapa pole Watanzania wote
waliopoteza ndugu, jamaa na mali zao katika maafa. Aidha, ninamwomba Mwenyezi
Mungu awajalie majeruhi wote uponyaji wa haraka na aendelee kuwapumzisha kwa
amani wale waliopoteza maisha.
Salamu za Pongezi
5.
Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kumpongeza Mheshimiwa Dkt. Samia
vyema na kupata maendeleo na mafanikio makubwa katika kipindi kifupi cha miaka
miwili ya uongozi wake. Mafanikio hayo ni pamoja na uboreshaji wa miundombinu na
huduma za afya, maji, elimu, umeme na uchukuzi, kuboresha hali ya chakula na lishe
na kuimarisha hali ya kisiasa nchini na mahusiano ya kimataifa.
6.
Mheshimiwa Spika, napenda pia kuwapongeza Mheshimiwa Dkt. Philip
Dkt. Hussein Ali Mwinyi, Rais wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi
1
kutokana na uongozi wao makini na jitihada zao katika kuhakikisha Taifa letu linapata
maendeleo.
7.
Mheshimiwa Spika, hivi karibuni, Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan,
watendaji wakuu wa taasisi na viongozi wa Tawala za Mikoa na Mamlaka za Serikali za
Mitaa. Mabadiliko hayo, yamelenga kuimarisha utendaji kazi Serikalini ikiwa ni pamoja
na utoaji huduma bora na kushughulikia kero mbalimbali za wananchi.
8.
Mheshimiwa
Spika, ninawapongeza
viongozi
na
watendaji
wote
niwapongeze Mheshimiwa Jenista Joakim Mhagama Mbunge wa Peramiho na Waziri wa
Nchi Ofisi ya Waziri Mkuu Sera, Bunge na Uratibu; Mheshimiwa George Boniface
Simbachawene Mbunge wa Kibakwe na Waziri wa Nchi Ofisi ya Rais, Menejimenti ya
Utumishi wa Umma na Utawala Bora; na Mheshimiwa Abdallah Hamis Ulega Mbunge wa
Mkuranga na Waziri wa Mifugo na Uvuvi. Vilevile, nimpongeze Mheshimiwa Hamis
Mohamed Mwinjuma almaarufu Mwana FA, Mbunge wa Jimbo la Muheza kwa kuteuliwa
kushika nafasi ya Naibu Waziri wa Utamaduni, Sanaa na Michezo. Ninawatakia kila la
kheri viongozi wote walioteuliwa katika utekelezaji wa majukumu yao mapya.
9.
Mheshimiwa Spika, vilevile, nitumie fursa hii kuwasisitiza wateuliwa wote
semina ya viongozi iliyofanyika hivi karibuni, Ilani ya Chama cha Mapinduzi kwa ajili ya
Uchaguzi Mkuu wa Mwaka 2020 pamoja na mipango ya kitaifa na kimataifa katika
utekelezaji wa majukumu yao. Aidha, natoa rai kwa viongozi hao kuhakikisha
wanatanguliza mbele maslahi ya Taifa na kuwahudumia wananchi ipasavyo.
10.
Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kukupongeza wewe binafsi kwa
Naibu Spika kwa namna ambavyo ameendelea kusimamia shughuli za Bunge kwa
uwezo mkubwa. Waheshimiwa Wabunge wenzangu hakika mtakubaliana nami kuwa
Viongozi hawa ni makini sana na wameonesha ukomavu mkubwa wa kisiasa wakati
wote wakiendesha vikao vya Bunge hili. Nitoe wito kwetu sote tuendelee kuwapa
ushirikiano ili waendelee kuliongoza vema Bunge letu na kulifanya liendelee
kuheshimika ndani na nje ya mipaka ya nchi yetu.
11.
Mheshimiwa Spika, nitumie nafasi hii, kumshukuru Mheshimiwa Dkt.
Bunge ya Utawala, Katiba na Sheria; Mheshimiwa Stansilaus Nyongo, Mbunge wa Jimbo
la Maswa Mashariki na Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Afya na Masuala
ya UKIMWI; Mheshimiwa Fatma Hassan Toufiq, Mbunge wa Viti Maalumu na
Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Ustawi na Maendeleo ya Jamii;
Mheshimiwa Sillo Daniel Baran, Mbunge wa Babati Vijijini na Mwenyekiti wa Kamati ya
Kudumu ya Bunge ya Bajeti na wajumbe wote wa kamati hizo kwa michango yao
iliyosaidia kuboresha Mpango na Bajeti ya Ofisi ya Waziri Mkuu na Mfuko wa Bunge.
12.
Mheshimiwa Spika, ninatambua ulifanya mabadiliko ya Wenyeviti na
walioteuliwa na kuwatakia kila la kheri katika utekelezaji wa majukumu yao. Vilevile,
ninawashukuru sana Wajumbe wa Kamati zote za Kudumu za Bunge lako tukufu kwa
2
ushauri walioutoa wakati wa kupitia Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara, Mikoa,
Wakala, Idara za Serikali zinazojitegemea na Mamlaka za Serikali za Mitaa. Maoni na
ushauri wao utazingatiwa vilivyo wakati wa utekelezaji wa Mpango na Bajeti ya Serikali
kwa Mwaka 2023/2024.
13.
Mheshimiwa Spika, Bunge lako Tukufu lilifanya uchaguzi wa wenyeviti wa
Najma Murtaza Giga Mbunge wa Viti Maaalum na Makamu Mwenyekiti wa Kamati ya
Kudumu ya Bunge ya Ardhi, Maliasili na Utalii naMheshimiwa Daniel Baran Sillo,
Mbunge wa Babati Vijijini na Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Bajeti, na
Mheshimiwa David Mwakiposa Kihenzile Mbunge wa Mufindi Kusini na Mwenyekiti wa
Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Viwanda, Biashara, Kilimo na Mifugo kwa kuchaguliwa
kuwa wenyeviti wa Bunge. Nawapongeza sana na kuwatakia majukumu mema ya
kuliongoza Bunge.
14.
Mheshimiwa Spika, ninawashukuru Waheshimiwa Mawaziri na Naibu
Makatibu Wakuu; Naibu Mwanasheria Mkuu wa Serikali; Naibu Makatibu Wakuu; na
Wakuu wa Wilaya, Idara, Mashirika, Wakala na Taasisi zote za Serikali kwa ushirikiano
mkubwa mnaonipa katika kutekeleza majukumu ya Ofisi ya Waziri Mkuu. Kipekee,
niwapongeze na kuwashukuru wafanyakazi wote wa Serikali na taasisi zake kwa
kufanya kazi kwa weledi, utaalamu na umahiri mkubwa na hivyo, kuwezesha Serikali
kutekeleza majukumu yake kwa ufanisi.
15.
Mheshimiwa Spika, kwa namna ya pekee, nawashukuru Mheshimiwa
(Sera, Bunge na Uratibu); Mheshimiwa Profesa Joyce Lazaro Ndalichako, Mbunge wa
Kasulu Mjini na Waziri wa Nchi, Ofisi ya Waziri Mkuu (Kazi, Vijana, Ajira na Wenye
Ulemavu); Mheshimiwa Paschal Patrobas Katambi, Mbunge wa Shinyanga Mjini na
Naibu Waziri wa Nchi, Ofisi ya Waziri Mkuu (Kazi, Vijana, Ajira na Wenye Ulemavu) na
Mheshimiwa Ummy Hamis Nderiananga, Mbunge wa Viti Maalumu na Naibu Waziri wa
Nchi, Ofisi ya Waziri Mkuu (Sera, Bunge na Uratibu) kwa ushirikiano mkubwa
wanaonipa katika kutekeleza majukumu yangu.
16.
Mheshimiwa Spika, vilevile, nawashukuru sana Dkt. Jim James Yonazi,
Katundu, Katibu Mkuu, Ofisi ya Waziri Mkuu (Kazi, Vijana, Ajira na Wenye Ulemavu);
Wakurugenzi na Wakuu wa Vitengo; Wakuu wa taasisi zilizopo chini ya Ofisi ya Waziri
Mkuu; Ofisi Binafsi ya Waziri Mkuu na wafanyakazi wote kwa ushirikiano mkubwa
wanaonipatia wakati nikitekeleza majukumu yangu. Aidha, nitakuwa mchoyo wa fadhila
kama sitamshukuru Mheshimiwa George Boniface Simbachawene Mbunge wa Kibakwe
na Waziri wa Nchi, Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma na Utawala Bora,
Dkt. John Antony Kiang’u Jingu, Katibu Mkuu, Wizara ya Maendeleo ya Jamii, Jinsia,
Wanawake na Makundi Maalumu na Bwana Kaspar Kaspar Mmuya, Katibu Mkuu, Wizara
ya Mambo ya Ndani ya Nchi kwa ushirikiano walionipa wakati wakiwa Waziri wa Nchi,
Katibu Mkuu na Naibu Katibu Mkuu mtawalia katika Ofisi ya Waziri Mkuu (Sera, Bunge
na Uratibu). Ahsanteni na Hongereni Sana!
17.
Mheshimiwa Spika, ninapenda pia kuzishukuru sekta binafsi, nchi rafiki,
3
kuendelea kuunga mkono juhudi za Serikali za kuleta maendeleo. Serikali inatambua na
kuthamini michango yenu hususan katika utekelezaji wa afua muhimu kwa kutoa
misaada, mikopo nafuu na wakati mwingine utaalamu, kitendo ambacho kimekuwa
chachu ya kuharakisha maendeleo ya nchi yetu.
18.
Mheshimiwa
Spika, baada
ya
utangulizi
huo,
naomba
kuwasilisha
katika Ilani ya Uchaguzi ya Chama Cha Mapinduzi ya Mwaka 2020; maelekezo ya
nyaraka za kisera za kitaifa, kikanda na kimataifa ikiwemo Dira ya Maendeleo ya
Jumuiya ya Afrika Mashariki 2050, Ajenda 2063 ya Maendeleo ya Afrika, Malengo ya
Maendeleo Endelevu 2030, Dira ya Taifa ya Maendeleo ya Mwaka 2025, Mpango wa
Tatu wa Maendeleo wa Miaka Mitano, na Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo wa
Taifa wa Mwaka 2023/2024.
UTEKELEZAJI WA MIRADI YA KIPAUMBELE KWA MWAKA 2022/2023
19.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza miradi ya maendeleo
zimetolewa takribani Shilingi trilioni 8.64 kwa ajili ya utekelezaji wa miradi ya
miundombinu ya reli, barabara, viwanja vya ndege, huduma za jamii na nishati.
Utekelezaji wa miradi hiyo upo katika hatua mbalimbali kama ifuatavyo:
Mosi:
Ujenzi wa Reli ya Kati kwa Kiwango cha Kimataifa (SGR)
Serikali imetoa jumla ya Shilingi bilioni 762.99kutekeleza mradi huo ambapo
kipande cha Dar es Salaam – Morogoro (km 300) utekelezaji umefikia
asilimia 97.91; kipande cha Morogoro – Makutupora (km 422) asilimia 92.23;
kipande cha Mwanza – Isaka (km 341) asilimia 25.75; kipande cha
Makutupora – Tabora (km 371) asilimia 4.59; na kuanza kwa ujenzi wa
kipande cha Tabora – Isaka (km 165) na Tabora – Kigoma (Km 506).
Pili:
Mradi wa Kufua Umeme wa Maji wa Julius Nyerere (MW 2,115)
Serikali imetoa takribani Shilingi bilioni 869.93 kwa ajili utekelezaji wa mradi
huu ambao umefikia asilimia 83. Zoezi la ujazaji maji katika bwawa
lilizinduliwa rasmi na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania tarehe 22 Desemba 2022. Hadi Februari,
2023 kiwango cha maji kimefikia mita 134.39 kutoka usawa wa Bahari
ikilinganishwa na kiwango cha mita 163 kinachohitajika ili kuanza uzalishaji.
Tatu:
Uboreshaji wa Shirika la Ndege Tanzania
Utekelezaji wa mradi huu umegharimu takribani Shilingi bilioni 20.52.
Shughuli zilizofanyika ni pamoja na kulipa sehemu ya gharama za ununuzi
wa ndege tano ambapo kati ya hizo, ndege moja ni aina ya Boeing 767-300F
ya mizigo, ndege mbili aina ya Boeing 737-9, ndege moja aina ya Boeing
787-8 Dreamliner na ndege moja aina ya De Havilland Dash 8-Q400. Ndege
nne kati ya hizo zinatarajiwa kuwasili nchini kabla ya Novemba, 2023 na
ndege moja ya mizigo inatazamiwa kuwasili nchini hivi karibuni. Kuwasili kwa
ndege hizo kutasaidia Shirika la Ndege Tanzania (ATCL) kutanua mtandao
wa safari za ndani na nje ya nchi na hivyo kuchochea ukuaji wa sekta
nyingine za uchumi kama utalii, biashara na kilimo.
4
Nne:
Mradi wa Ujenzi wa Bomba la Mafuta Ghafi kutoka Hoima (Uganda)
hadi Tanga (Tanzania) lenye urefu wa km 1,443
Takribani shilingi bilioni 30.39 zimetolewa ili kulipa fidia wananchi 7,486 kati
ya 9,122 wanaopisha eneo la mkuza wa bomba; na Serikali imeendelea
kulipa hisa za umiliki katika Bomba la Mafuta Ghafi la Afrika Mashariki hadi
kufikia dola za Marekani milioni 131.0. Aidha, tayari kibali cha kuanza ujenzi
wa Bomba la Mafuta kimetolewa Januari, 2023. Vilevile, ujenzi wa karakana
ya kuweka mfumo wa kupasha joto mabomba katika kijiji cha Sojo, Nzega
Tabora umefikia asilimia 49.
Tano:
Mradi wa Kiwanda cha Sukari Mkulazi
Takribani shilingi bilioni39.84 zimetolewa ili kuendelea na ujenzi wa kiwanda
ambao umefikia asilimia 75. Aidha, hekta 219 zimepandwa miwa na kufanya
ukubwa wa eneo lililopandwa miwa kufikia hekta 2,974 sawa na asilimia 83
ya lengo la kupanda hekta 3,600. Kiwanda hicho kinatarajiwa kuongeza
uzalishaji wa tani 50,000 za sukari kwa mwaka pindi kitakapoanza uzalishaji
na hivyo kupunguza mahitaji ya kuagiza sukari nje ya nchi.
Sita:
Mradi wa Daraja la Kigongo – Busisi (Mwanza)
Takribani shilingi bilioni 93.09 zimetolewa kuendelea na ujenzi wa daraja hili
ambao umefikia asilimia 63. Kukamilika kwa Daraja hili kutapunguza muda
wa Wananchi kuvuka eneo la Kigongo – Busisi kutoka takribani masaa 2
mpaka dakika 4 kwa kutumia usafiri wa gari na dakika 10 kwa watembea
kwa miguu. Aidha, daraja hili litakuwa na uwezo wa kupitisha magari ya aina
yote wakati wote na kubeba uzito wa hadi tani 160.
Saba:
Miradi ya Ujenzi na Ukarabati wa Viwanja vya Ndege
Serikali ilitoa takribani shilingi bilioni 77.23kwa ajili ya kuendelea na ujenzi
wa Kiwanja cha Ndege cha Kimataifa cha Msalato ambapo utekelezaji
umefikia asilimia 10.2. Kazi nyingine ni kukamilika kwa upanuzi wa njia ya
kutua na kuruka ndege na kufungwa kwa mfumo wa kuongozea ndege
katika Kiwanja cha Ndege cha Dodoma; kukamilika kwa ujenzi wa Kiwanja
cha Ndege cha Geita; na kuendelea na ujenzi na ukarabati wa Viwanja vya
Ndege vya Songea kwa asilimia 98, Iringa asilimia 42 na Musoma asilimia 43.
HALI YA UCHUMI
20.
Mheshimiwa Spika, kwa kipindi cha takribani mwaka mmoja sasa, Dunia
Ukraine na Urusi. Vita hiyo ilianza wakati uchumi wa dunia ukiwa bado haujatengemaa
kutoka kwenye madhara ya janga la UVIKO – 19. Kwa msingi huo, tumeshuhudia
uchumi wa mataifa makubwa hususan katika bara la Ulaya ukiyumba na gharama za
maisha kuongezeka kutokana na mfumuko wa bei za nishati na chakula duniani.
21.
Mheshimiwa Spika, kwa mujibu wa taarifa ya Shirika la Fedha la Duniani
mwaka 2021 hadi asilimia 3.4 mwaka 2022. Aidha, kasi ya ukuaji wa uchumi wa dunia
inatarajia kupungua na kufikia asilimia 2.9 mwaka 2023. Vilevile, kasi ya ukuaji wa
uchumi wa nchi zilizoendelea imepungua na kufikia asilimia 2.7 mwaka 2022 kutoka
asilimia 5.4 mwaka 2021 na inatarajiwa kupungua na kufikia asilimia 1.2 mwaka 2023.
5
22.
Mheshimiwa Spika, uchumi wa nchi zinazoendelea na zinazoibuka kiuchumi
2021. Aidha, ukuaji wa uchumi katika nchi zinazoendelea na zinazoibuka kiuchumi
barani Asia, ikijumuisha China na India ulipungua na kufikia asilimia 4.3 mwaka 2022
ikilinganishwa na asilimia 7.4 mwaka 2021. Kwa upande wa nchi za Kusini mwa Jangwa
la Sahara, ukuaji wa uchumi ulipungua na kufikia wastani wa asilimia 3.8 mwaka 2022
ikilinganishwa na asilimia 4.7 mwaka 2021.
23.
Mheshimiwa Spika, kiwango cha wastani wa ukuaji wa Pato la Taifa kwa
mwa Afrika ni asilimia 4.0 ikilinganishwa na wastani wa ukuaji wa asilimia 4.2 mwaka
2021. Aidha, wastani wa ukuaji wa uchumi kwa nchi wanachama wa Jumuiya ya Afrika
Masharikiulikuwa ni asilimia 5.6 mwaka 2022 ikilinganishwa na wastani wa asilimia 5.7
mwaka 2021. Hali hii imesababishwa na kupungua kwa uzalishaji na shughuli za
kiuchumi katika nchi husika kwa mwaka 2020 kutokana na sababu mbalimbali
zikiwemo: utekelezaji wa masharti yaliyowekwa kuzuia maambukizi ya UVIKO-19 kama
kufunga mipaka, kusitisha safari za ndege za kimataifa, kusitisha baadhi ya shughuli za
kiuchumi zinazohusisha mikusanyiko na kuzuia watu kutoka nje.
24.
Mheshimiwa Spika, pamoja na kusuasua kwa ukuaji wa uchumi wa dunia
na Afrika Mashariki, hali ya ukuaji wa uchumi kwa nchi yetu kwa kipindi cha robo ya
kwanza hadi ya tatu ya mwaka 2022 imeimairika ikilinganishwa na mwaka 2021. Katika
kipindi cha Januari hadi Septemba 2022, uchumi wa taifa ulikua kwa wastani wa
asilimia 5.2 ikilinganishwa na asilimia 4.9 katika kipindi kama hicho mwaka 2021. Ukuaji
chanya wa uchumi ulichangiwa na hatua zinazoendelea kuchukuliwa na Serikali
inayoongozwa na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan ikiwemo uwekezaji wa
kimkakati katika miundombinu ya nishati, maji, afya, elimu, barabara, reli na viwanja
vya ndege; kuongezeka kwa uzalishaji wa madini, hususan dhahabu na makaa ya
mawe, kuongezeka kwa mikopo katika sekta binafsi ambayo imechochea shughuli za
kiuchumi na kuongezeka kwa shughuli za utalii.
25.
Mheshimiwa Spika, ukuaji wa uchumi wa Tanzania kwa mwaka 2022
mwaka 2021 na kuongezeka hadi kufikia asilimia 5.3 mwaka 2023. Maoteo ya ukuaji wa
uchumi wa Tanzania yamezingatia hatua zinazoendelea kuchukuliwa na Serikali katika
kukabiliana na athari zitokanazo na vita kati ya Ukraine na Urusi ikiwemo: kuchochea
uzalishaji katika sekta za kilimo, mifugo, uvuvi na madini; uimarishaji wa miundombinu
ya barabara mijini na vijijini, nishati na maji; uboreshaji wa huduma za jamii; kuendelea
na utekelezaji wa miradi inayochachua shughuli za kiuchumi ikiwemo reli, upanuzi wa
bandari, usambazaji umeme vijijini; na uboreshaji wa mazingira ya biashara na
uwekezaji. Hata hivyo, kulingana na utabiri wa hali ya hewa ambao umebainisha
uwezekano wa kuwa na mvua chini ya wastani, hali hiyo inaweza kuathiri uzalishaji
katika sekta ya kilimo, upatikanaji wa nishati ya umeme, na maji na hivyo kuathiri
ukuaji wa uchumi.
Mfumuko wa Bei
6
26.
Mheshimiwa Spika, madhara ya vita vya Urusi na Ukraine yamesababisha
kwa gharama za uzalishaji na usafirishaji na kupanda kwa bei za bidhaa mbalimbali.
27.
Mheshimiwa Spika, mfumuko wa bei nchini kwa mwaka 2022 ulifikia
hivyo, kiwango hiki kipo ndani ya malengo ya kati ya asilimia 3.0 hadi 5.0 na vigezo vya
mtangamano wa kiuchumi wa kikanda wa Jumuiya ya Afrika Mashariki na Jumuiya ya
Maendeleo Kusini mwa Afrika. Sababu zilizochangia kuongezeka kwa mfumuko wa bei
katika kipindi husika ni pamoja na: kupanda kwa bei za bidhaa ikiwemo mafuta ya kula,
mbolea na petroli kufuatia kuvurugika kwa mnyororo wa uzalishaji na usambazaji wa
bidhaa na huduma katika soko la dunia uliotokana na athari za vita kati ya nchi za Urusi
na Ukraine; na kupungua kwa upatikanaji wa mazao ya chakula nchini na nchi jirani
kulikosababishwa na mabadiliko ya tabianchi hususan maeneo yanayotegemea mvua za
vuli.
28.
Mheshimiwa Spika, mfumuko wa bei nchini unatarajiwa kuendelea kuwa
kiuchumi vya kikanda kutokana na hatua zilizochukuliwa na zinazoendelea kuchukuliwa
na Serikali ikiwemo: kuongeza bajeti katika sekta za kilimo, mifugo, uvuvi na nishati ili
kuchochea uzalishaji wa ndani na kupunguza nakisi ya urari wa biashara; usimamizi
madhubuti wa sera za fedha na bajeti; utulivu wa thamani ya shilingi na kuimarisha
upatikanaji wa umeme nchini.
UWEKEZAJI
29.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza mikakati mbalimbali
Bunge lako tukufu imetunga Sheria ya Uwekezaji Tanzania Namba 10 ya Mwaka 2022
ambayo pamoja na mambo mengine inalenga kuweka mazingira bora ya uwekezaji.
Aidha, Serikali imeendelea kuratibu mradi wa maandalizi ya Kongani ya Viwanda ya
Kwala yenye ukubwa wa ekari 2,500 ambapo kiasi cha Dola za Kimarekani bilioni tatu
zinatarajiwa kuwekezwa. Mradi huu unatarajiwa kuzalisha jumla ya ajira za moja kwa
moja 100,000, ajira zisizo za moja kwa moja 300,000 na bidhaa za takriban Dola za
Marekani bilioni 6 kwa mwaka. Vilevile, Serikali inaendelea kuratibu maandalizi ya
kongani na maeneo mengine ya kiuchumi ikiwemo, Kongani ya Magu na Misungwi
pamoja na Eneo Maalumu la Kiuchumi Nala.
30.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza programu zinazolenga
zinajumuisha kuboresha mazingira ya uondoshaji wa shehena bandarini ambapo Serikali
inajenga Mfumo wa Pamoja wa Kielektroniki wa Uondoshwaji wa Shehena Bandarini.
Aidha, Serikali imekamilisha mkakati wa uendeshaji wa mfumo huo na Mfumo wa Utoaji
wa Vibali na Leseni za Mazao utakaounganishwa na Mfumo wa Pamoja wa Kielektroniki
wa Uondoshwaji wa Shehena Bandarini kwa ajili ya kurahisisha utoaji wa vibali na leseni
za mazao.
31.
Mheshimiwa Spika, katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
kuongeza mchango wa sekta hiyo katika kukuza uchumi. Aidha, Serikali itaendelea
7
kufanya mapitio ya sera, sheria, kanuni na miongozo mbalimbali inayohusu uwekezaji
kwa lengo la kuweka mazingira bora ya uwekezaji nchini ikiwa ni pamoja na kukuza
ushiriki wa Watanzania katika miradi ya kimkakati ya uwekezaji.
SIASA
Hali ya Siasa na Kuimarika kwa Demokrasia Nchini
32.
Mheshimiwa Spika, kwa ujumla hali ya siasa nchini ni tulivu na Vyama vya
katika maeneo mbalimbali nchini. Aidha, Serikali imeendelea kuratibu vikao vya
maridhiano ya kisiasa na Vyama vya Siasa nchini ili kuleta umoja, amani na utulivu
katika nchi yetu ambao umekuwa ni utamaduni wetu tangu tupate uhuru. Kipekee
naomba nimpongeze Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya
Muungano wa Tanzania ambaye amekuwa mstari wa mbele katika kuhakikisha
kunakuwepo na mtangamano wa kisiasa nchini unaojumuisha siasa safi, za kiustaarabu
na zinazoheshimu mawazo ya kila mmoja wetu.
33.
Mheshimiwa Spika, katika jitihada za kukuza na kuimarisha demokrasia ya
vya Siasa kwa kuhakikisha kunakuwepo na fursa sawa katika shughuli za siasa nchini.
Katika mwaka 2022/2023, Serikali imetoa ruzuku jumla ya shilingi bilioni 17.5 kwa
vyama vya siasa sita vyenye sifa ya kupata ruzuku. Vyama hivyo ni NCCR-Mageuzi,
CCM, CHADEMA, DP, CUF na ACT-Wazalendo. Hatua hii, imesaidia kuendeleza na
kuimarisha uendeshaji wa shughuli za vyama vya siasa na demokrasia nchini.
34.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, chaguzi ndogo za ubunge
Chaguzi hizo zimefanyika kutokana na sababu mbalimbali zikiwemo vifo na baadhi ya
Waheshimiwa Madiwani kukosa sifa za kuendelea na nyadhifa hizo. Nitumie fursa hii
kuvishukuru vyama vyote vilivyoshiriki chaguzi hizo kwani vimeonesha ukomavu
mkubwa wa kisiasa. Kipekee nikipongeze Chama cha Mapinduzi kwa ushindi wa Jimbo
la Amani pamoja na viti 12 vya udiwani katika chaguzi hizo.
35.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, shughuli za maandalizi ya
mwaka 2024 zitaendelea. Kazi zitakazofanyika ni pamoja na kulifanyia maboresho
Daftari la Kudumu la Wapiga Kura; kuboresha mifumo ya menejimenti ya uchaguzi;
kuendelea na mchakato wa marekebisho ya sheria za uchaguzi; kuandaa kanuni za
uchaguzi wa Rais, Wabunge na Madiwani; na kutoa elimu ya mpiga kura kwa wananchi.
Nitumie fursa hii kuwaomba viongozi wa vyama vya siasa kuhamasisha Wanachama na
Watanzania wote wenye sifa kujiandikisha kwenye daftari hilo na kupata kitambulisho
halali cha mpiga kura pale zoezi hilo litakapoanza rasmi.
BUNGE
36.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Ofisi ya Bunge imeendesha
kipindi hicho, jumla ya maswali ya msingi 460 pamoja na ya nyongeza 1,426 yaliulizwa
Bungeni na kujibiwa na Serikali.
8
37.
Mheshimiwa Spika, Bunge pia lilijadili na kupitisha miswada saba na
hatimaye kuwasilishwa Serikalini kwa utekelezaji. Vilevile, Kamati za Kudumu za Bunge
zilifanya uchambuzi wa Miswada ya Sheria, Sheria ndogo, Taarifa za Uwekezaji wa
Mitaji ya Umma, Taarifa ya Mdhibiti na Mkaguzi wa Hesabu za Serikali, Taarifa za
Utendaji wa Wizara na Taasisi za Serikali na ufuatiliaji wa utekelezaji wa afua za
UKIMWI.
38.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Ofisi ya Bunge itaendelea
Kudumu za Bunge. Kuratibu ushiriki wa Wabunge katika mikutano ya kimataifa ikiwemo
Bunge la Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika, Bunge la Jumuiya ya Afrika
Mashariki, Bunge la Umoja wa Afrika na Mabunge ya Jumuiya ya Madola. Aidha,
Ukumbi wa Bunge utaendelea kuimarishwa pamoja na kukarabati jengo la kumbi za
Bunge na majengo ya ofisi.
MAHAKAMA
39.
Mheshimiwa Spika, ni azma ya Serikali ya awamu ya sita kuhakikisha haki
kutekeleza azma hiyo, Serikali imeendelea kufanya maboresho mbalimbali ya kiutendaji
pamoja na ujenzi wa miundombinu muhimu ya mahakama kwa lengo la kuongeza
ufanisi wa utendaji wa mahakama na kuimarisha mifumo ya utoaji haki.
40.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imekamilisha miradi
Aidha, ujenzi wa Mahakama za Wilaya 28 katika Wilaya za Same, Mwanga,
Tandahimba, Nanyumbu, Namtumbo, Mvomero, Gairo, Ngara, Kilombero, Mkinga,
Kakonko, Buhigwe, Uvinza, Butiama, Rorya, Itilima, Busega, Mbogwe, Nyang’hwale,
Kyerwa, Misenyi, Tanganyika, Kaliua, Manyoni, Bunda, Kilindi, Rungwe na Sikonge
umekamilika. Vilevile, ujenzi wa mahakama ya mwanzo katika Wilaya ya Kilindi eneo la
Kimbe na ukarabati wa Mahakama Kuu ya Tabora pamoja na Mahakama ya Hakimu
Mkazi Moshi umekamilika.
41.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali inaendelea na ujenzi wa Mahakama
saba za Kinesi, Mahenge, Luilo, Newala, Usevya, Nyakibimbili na Kabanga. Kwa upande
mwingine, inaendelea kutekeleza mradi wa ujenzi wa jengo la makao makuu Jijini
Dodoma, nyumba za majaji na ukarabati wa jengo la zamani la makao makuu Dodoma
na jengo la mahakama Wilaya ya Maswa.
42.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha mifumo ya utoaji haki, Serikali
kutoka 78 hadi 98. Vilevile, idadi ya mahakimu iliongezeka kutoka mahakimu 245 hadi
293.
43.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023 Mahakama imesikiliza na
katika mahakama, kuendesha mashauri na mikutano kwa njia ya mtandao na
kukamilika kwa miundombinu muhimu ya mahakama.
9
44.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
Mahakama karibu na wananchi ili huduma hizo zipatikane kwa wakati na gharama
nafuu.
SEKTA ZA UZALISHAJI
Kilimo
45.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutoa kipaumbele katika sekta ya
lengo la kuongeza tija na uzalishaji wa mazao ya chakula na biashara zimeendelea
kuchukuliwa. Hatua hizo ni pamoja na: kuwezesha wakulima kupata mbegu bora
zinazoendana na hali ya hewa nchini; kutoa ruzuku ya pembejeo hususan mbolea na
mbegu; kuwezesha upatikanaji wa teknolojia mpya na zana za kisasa; kuimarisha
huduma za ugani; kuongeza eneo la umwagiliaji kwa kuanzisha skimu mpya na
kukarabati skimu za umwagiliaji zilizopo; na upatikanaji wa masoko ya mazao ndani na
nje ya nchi ili kuhakikisha wakulima wananufaika na mauzo ya mazao.
46.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imesaini mikataba
skimu za umwagiliaji. Mikataba hiyo inahusu ujenzi wa mabwawa nane, skimu mpya 13
na ukarabati wa skimu za umwagiliaji 17. Ujenzi na ukarabati wa skimu hizo utaongeza
eneo la umwagiliaji kwa hekta 50,930 na hivyo kufanya eneo la umwagiliaji kufikia
hekta 778,210.6 kutoka hekta 727,280 mwaka 2021/2022.
47.
Mheshimiwa Spika, pamoja na changamoto za hali ya hewa, hali ya
Katika msimu wa kilimo wa mwaka 2022/2023, uzalishaji wa mazao ya chakula kitaifa
ulikuwa tani milioni 17.4 ikilinganishwa na mahitaji halisi ya tani milioni 15.1. Uzalishaji
huo umeihakikishia nchi utoshelevu wa chakula kwa asilimia 115 kwa msimu wa kilimo
wa mwaka 2023/2024.
48.
Mheshimiwa Spika, pamoja na uwepo wa ziada ya mazao ya chakula.
chakula nchini umeendelea kuwepo kutokana na ziada inayotokana na mazao yasiyo ya
nafaka.
49.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua mbalimbali ili
mahindi zilisambazwa katika Halmashauri 59 zilizopata changamoto ya upungufu wa
chakula kwa mwaka 2022/2023. Mahindi hayo yaliuzwa kwa bei ya chini ya soko ili
kuimarisha upatikanaji wa chakula katika maeneo hayo.
50.
Mheshimiwa Spika, sambamba na hatua hizo, Serikali imeendelea kuratibu
tija katika kilimo. Hadi Februari, 2023 upatikanaji wa mbolea umefikia tani 407,333
sawa na asilimia 58.33 ya mahitaji ya tani 698,260. Upatikanaji huo umechangiwa na
tani 28,672 zilizozalishwa ndani, tani 251,697 zilizoingizwa kutoka nje ya nchi na tani
126,963 ambazo ni bakaa ya msimu wa 2022/2023. Serikali inaendelea kuhakikisha
10
mbolea iliyobaki inapatikana na kusambazwa kwa wakulima kwa wakati ili kukidhi
mahitaji ya kila mkoa na kupunguza makali ya bei.
51.
Mheshimiwa Spika, Serikali katika kukabiliana na changamoto ya uzalishaji
mikoa ya Singida, Dodoma, Kagera, Mbeya na Mwanza kwa utaratibu wa ruzuku. Hatua
hiyo, itasaidia kuongeza uzalishaji wa mafuta ya kula na kupunguza matumizi ya fedha
za kigeni kuagiza kutoka nje ya nchi. Vilevile, imegawa lita 63,606 za viuatilifu katika
mikoa 15 nchini ili kuthibiti viwavijeshi, nzi wa matunda na ndege waharibifu aina ya
Quelea Quelea. Hatua hiyo imesaidia kuokoa ekari 159,015 za mazao mbalimbali
yakiwemo mahindi na mpunga.
52.
Mheshimiwa Spika, katika kuhakikisha kasi ya kutoa huduma kwa
mafunzo na vitendea kazi kwa maafisa ugani. Licha ya hayo, imeanzisha Kituo Cha
Huduma kwa Wateja. Kituo hicho kimeshatoa huduma ya ushauri na taarifa za kilimo
kwa wakulima na wadau wapatao 12,248. Aidha, kwa kupitia mfumo wa M-Kilimo,
wakulima 7,269,101 na Maafisa Ugani 9,985 wamesajiliwa kwa ajili ya huduma za
ushauri wa kitaalamu. Teknolojia hii itawawezesha wakulima, wafugaji na wavuvi
kuyafikia masoko ya mazao kwa njia ya simu.
Kuimarisha Ushirika
53.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua mbalimbali ili
kuimarisha udhibiti na usimamizi wa vyama vya ushirika; kuhamasisha Wananchi
kujiunga au kuanzisha vyama vya ushirika; kuimarisha upatikanaji wa masoko ya ndani
na nje ya nchi; kukuza matumizi ya TEHAMA na kufanya kaguzi.
54.
Mheshimiwa Spika, kutokana na hatua hizo, mauzo kuipitia Vyama vya
zenye thamani ya shilingi trilioni 1.7 ikilinganishwa na tani 597,298 zenye thamani ya
shilingi trilioni 1.5 mwaka 2021/2022 kutoka kwenye mazao ya tumbaku, korosho,
pamba, kahawa, ufuta, kakao, mkonge, chai, mbaazi, soya, zabibu, miwa na maharage.
Benki ya Maendeleo ya Kilimo
55.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa uwezeshaji, Benki ya Maendeleo ya
78.54 kwa wakulima 119,797 wanaojishughulisha na kilimo, mifugo na uvuvi. Aidha,
kupitia Mfuko wa Dhamana kwa Wakulima Wadogo imetoa dhamana ya mikopo yenye
thamani ya shilingi bilioni 12.95 na kunufaisha wananchi 961 katika mikoa 20 katika
shughuli za kilimo, mifugo na uvuvi.
56.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kuongeza
Vilevile, itaendelea kuimarisha huduma za ugani na upatikanaji wa masoko ya mazao ya
kilimo na kuwajengea uwezo wakulima wadogo.
Mifugo
57.
Mheshimiwa Spika, kuimarika kwa huduma za ugani ikiwemo utoaji elimu
11
kuongezeka kwa uzalishaji wa maziwa kufikia lita bilioni 3.62 katika mwaka 2022/2023
ikilinganishwa na lita bilioni 3.4 mwaka 2021/2022. Aidha, uzalishaji wa zao la nyama
umeongezeka kwa asilimia 4.3 kutoka tani 769,966.66 mwaka 2021/2022 hadi tani
803,264.32 mwaka 2022/2023. Vilevile, jumla ya vipande milioni 14.19 vya ngozi
vyenye thamani ya shilingi bilioni 31.11 vilizalishwa ikilinganishwa na vipande milioni
13.56 vyenye thamani ya shilingi bilioni 28.5 vilivyozalishwa mwaka 2021/2022.
58.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imenunua pikipiki
Vijiji. Vilevile, Serikali imewezesha mafunzo rejea kwa Maafisa Ugani 487 na wataalam
wawakilishi 28 kutoka sekta binafsi katika kanda nane. Mafunzo hayo yalihusu Mpango
wa Mabadiliko wa Sekta ya Mifugo, Ufugaji bora na wa Kibiashara, Fursa za Uwekezaji
katika sekta ya mifugo, matumizi ya mifumo ya TEHAMA katika utoaji wa huduma za
ugani, uboreshaji wa kosaafu za mifugo, udhibiti wa magonjwa ya mifugo, uendelezaji
wa malisho na upatikanaji wa maji.
59.
Mheshimiwa
Spika,
vifo
vya
mifugo vinavyotokana
na
magonjwa
yametokana na hatua ya Serikali kuimarisha huduma za mifugo pamoja na ujenzi wa
miundombinu muhimu ikiwemo majosho ya kuogesha mifugo.
60.
Mheshimiwa
Spika,
katika mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
malisho, maji na vyakula vya mifugo. Hali kadhalika, Serikali itaboresha huduma za
utafiti na mafunzo ya taaluma za mifugo pamoja na kuanzisha na kuendeleza vituo
atamizi vya uwekezaji vya vijana.
Uvuvi
61.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuinua kipato cha wananchi wake,
mwaka 2022/2023, tani 28,856.87 za samaki zilivuliwa kutoka katika ukuzaji viumbe
maji ikiwemo ufugaji kwenye mabwawa na vizimba. Kiasi hicho cha samaki kiliwezesha
mauzo ya nje ya nchi yenye thamani ya shilingi bilioni 238.49. Vilevile, tani za mwani
4,134.6 zenye thamani ya shilingi bilioni 4.34 zilizalishwa na kuuzwa nje ya nchi.
62.
Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka 2022/2023,
Serikali
imeendelea
samaki. Masoko yaliyoboreshwa ni pamoja na Zingibari (Halmashauri ya Mkinga),
Kipumbwi (Pangani), Ng’ombo (Nyasa), Manda (Ludewa), Maporomoko (Tunduma),
Kyamkwikwi (Muleba), Nyamikoma (Busega) pamoja na mialo ya kupokelea samaki
katika Halmashauri za Momba (Masuche), Nkasi (Karungu) na Chato (Chato beach).
63.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
Vilevile, itatoa kipaumbele katika kuimarisha afya ya mifugo, kuboresha huduma za
ugani, kuanzisha na kuendeleza vituo atamizi vya uwekezaji vya vijana, kuimarisha
huduma za utafiti na mafunzo ya taaluma za mifugo.
64.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali itaendelea kuimarisha Shirika la Uvuvi
12
ya uvuvi pamoja na kuimarisha huduma za utafiti, mafunzo na ugani. Aidha, Serikali
itaimarisha miundombinu ya masoko ya samaki, vituo vya kuendeleza ukuzaji wa
viumbe maji na kuanza ujenzi wa meli za uvuvi katika bahari kuu.
MALIASILI NA UTALII
65.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuimarisha sekta za maliasili na
na vivutio vyake kitaifa na kimataifa pamoja na kuimarisha mchango wa sekta hizo
kwenye pato la Taifa. Katika mwaka 2022/2023, programu mbalimbali zimeendelea
kutekelezwa ikiwemo Programu ya Tanzania – The Royal Tour na utangazaji wa vivutio
vya utalii kupitia matukio mbalimbali na vyombo vya habari ikiwemo Tanzania Safari
Channel.
66.
Mheshimiwa Spika, kutokana na jitihada hizo, idadi ya watalii wa kimataifa
milioni 1.4 mwaka 2022 sawa na ongezeko la asilimia 57.7. Vilevile, idadi ya watalii wa
ndani imeongezeka kutoka watalii 788,933 mwaka 2021 hadi watalii milioni 2.4 mwaka
2022 sawa na ongezeko la asilimia 199.5. Aidha, Hifadhi ya Taifa ya Serengeti
imeendelea kuwa hifadhi bora duniani ambapo kwa miaka minne mfululizo kuanzia
mwaka 2019 hadi 2022 imepata tuzo ya dhahabu ya utoaji wa huduma bora iliyotolewa
na European Society for Quality Research.
67.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa Hifadhi ya Taifa ya Ngorongoro,
kibinadamu hivyo kukosekana kwa uwiano baina ya uhifadhi, ukuzaji wa utalii na
maendeleo ya jamii. Hali hiyo imekuwa ikitishia uendelevu wa hifadhi na ustawi wa
maisha ya watu wanaoishi katika hifadhi hiyo kutokana na sheria za uhifadhi
kutoruhusu shughuli nyingi za kiuchumi na kimaendeleo katika eneo hilo. Ili kutatua
changamoto hiyo, Serikali iliendesha zoezi la hiari la kuondoa makazi na shughuli za
kibinadamu ndani ya Hifadhi kwa kuhamisha wenyeji waliokuwa tayari kuhama kwenda
kwenye maeneo yaliyotengwa katika Kijiji cha Msomera katika Halmashauri za Wilaya
za Handeni na Kilindi mkoani Tanga.
68.
Mheshimiwa Spika, zoezi hilo limefanyika kwa umakini mkubwa na kwa
watu 8,715 na mifugo 32,842 zilikuwa zimejiandikisha kwa ajili ya kuhama kwa hiari
kwenda Kijiji cha Msomera. Kati ya kaya hizo, kaya 551 zenye watu 3,010 na mifugo
15,521 tayari zimehamishwa kwa hiari kwenda Msomera.
69.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024 Serikali itaendelea kuibua na
meli, michezo na utamaduni. Vievile, itaendelea kuimarisha miundombinu katika
maeneo ya hifadhi, kukarabati majenzi ya kale na kuyatangaza kidijitali pamoja na
kutekeleza mikakati ya kuongeza thamani ya mazao ya misitu.
MADINI
70.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuipa kipaumbele sekta ya madini
13
la Taifa. Katika mwaka 2022/2023, Serikali ilianzisha vituo 26 vya ununuzi wa madini na
kutoa jumla ya leseni tano za uchenjuaji wa madini. Aidha, jumla ya shilingi bilioni
409.66 sawa na asilimia 85.43 ya lengo la shilingi bilioni 479.51 zilikusanywa kutokana
na mrabaha, ada ya ukaguzi, mauzo ya madini kwenye masoko na vituo na ada ya
leseni za uchimbaji.
71.
Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
wadogo; kuhamasisha shughuli za uongezaji thamani madini; kusimamia mifumo ya
ukaguzi wa shughuli za migodi; na kuzijengea uwezo taasisi zinazosimamia sekta hiyo.
NISHATI
72.
Mheshimiwa Spika,
Serikali imeendelea
kutekeleza
azma
yake
ya
nishati ya umeme, mafuta na gesi kwa uhakika na bei nafuu.
Umeme
73.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2022/2023,
Serikali
imeendelea
Machi, 2023 asilimia 76.7 ya Vijiji vya Tanzania Bara vimeunganishwa na huduma ya
umeme. Utekelezaji wa miradi hiyo ikiwa ni pamoja na mkakati wa kuboresha
upatikanaji wa nishati bora na safi ya kupikia kwa wananchi wanaoishi vijijini inaendelea
vizuri na ipo katika hatua mbalimbali.
74.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imekamilisha
Kinyerezi I Extension. Kufungwa kwa mitambo hiyo kumeongeza uwezo wa mitambo
kufua umeme katika gridi ya Taifa kwa asilimia 7.52. Aidha, uboreshaji wa mtandao wa
miundombinu ya kusafirisha na kusambaza umeme nchini umesaidia kuboresha maisha
ya watu kwa kutoa fursa za kiuchumi na kijamii.
Mafuta na Gesi
75.
Mheshimiwa Spika, katika kutimiza azma ya kuhakikisha kuwa asilimia 80
kazi cha Taifa kuchakata na kutoa suluhu ya afua ya nishati safi ya kupikia ambacho
nakisimamia mimi mwenyewe. Hii ni kufuatia maelekezo ya Mheshimiwa Dkt. Samia
Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kuhusu matumizi ya nishati
safi ya kupikia. Kazi zinazoendelea ni pamoja na kuandaa rasimu ya Dira ya Taifa ya
miaka 10 ya kuhamia katika matumizi ya nishati safi ya kupikia pamoja na Rasimu ya
Mpango Mkakati.
76.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa gesi, Serikali inaendelea kufanya tafiti
kuimarisha Mradi wa Kuchakata na Kusindika Gesi Asilia na Mkakati wa matumizi ya
nishati jadidifu na tungamotaka.
77.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024, Serikali
itaendelea
umeme, mafuta na gesi. Aidha, Serikali itaendelea kutekeleza Mradi wa Kusambaza
14
Umeme Vijijini Awamu ya Tatu na kusambaza umeme katika vitongoji 36,336 vya
Tanzania Bara.
ARDHI
78.
Mheshimiwa Spika, sekta ya ardhi imeendelea kuwa kiungo wezeshi kwa
utalii, madini na miundombinu. Katika, mwaka 2022/2023, Serikali imeandaa mipango
ya matumizi ya ardhi ya vijiji 110 katika Halmashauri za Wilaya 16 na Mipango ya
Matumizi ya Ardhi ya Wilaya tatu za Kigoma, Nsimbo na Ngorongoro. Idadi hii inafanya
kuwa na jumla ya vijiji 2,673 vyenye Mipango ya Matumizi ya Ardhi.
79.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
wa migogoro ya ardhi; kuboresha Mfumo wa Taarifa za Matumizi ya Ardhi nchini; na
kupanga, kurasimisha na kumilikisha ardhi kwa wananchi.
USAFIRI NA USAFIRISHAJI
80.
Mheshimiwa Spika, miundombinu ya usafiri na usafirishaji ni msingi wa
miundombinu hiyo unaipa fursa Serikali kuongeza thamani ya huduma na rasilimali
fedha zinazoonekana moja kwa moja kwa manufaa ya jamii.
Barabara na Madaraja
81.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imejenga jumla ya
barabara za mikoa na wilaya. Ujenzi huo umesaidia kurahisisha utoaji wa huduma ya
usafiri na usafirishaji katika maeneo tofauti nchini na umezingatia uendelevu kwa
watumiaji wa sasa na wa baadaye.
82.
Mheshimiwa Spika,
Serikali
inatambua
umuhimu
wa
kupunguza
utekelezaji wa majukumu ya wananchi na ukuaji wa uchumi wa Taifa. Katika hatua za
kuhakikisha kuwa huduma za uchukuzi zinaboreshwa, Serikali inaendelea na Awamu ya
Pili, Tatu, Nne na Tano ya ujenzi wa barabara na Miundombinu ya Mabasi yaendayo
Haraka Mkoani Dar es Salaam na ujenzi wa barabara za mchepuo (bypass) katika Mkoa
wa Dodoma na Wilaya ya Maswa.
83.
Mheshimiwa Spika, Awamu ya Pili (BRT II) ya ujenzi huo inayohusisha
barabara ya Kawawa kutoka makutano ya Magomeni kupitia Chang’ombe hadi
makutano ya barabara ya Kilwa umefikia asilimia 82. Mradi huu una barabara zenye
urefu wa kilomita 20.3; vituo vya mabasi 29; barabara za juu mbili; majengo mawili ya
Terminal; Depot moja na Feeder station nne.
Aidha, Awamu ya Tatu (BRT III) inayohusisha Barabara ya Nyerere kutoka katikati ya
Jiji la Dar es Salaam hadi Gongolamboto yenye urefu wa kilomita 23.6 imekamilika kwa
asilimia 5.
15
84.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa Jiji la Dodoma, ujenzi wa barabara ya
na magari yanayosafiri katika ushoroba wa kati na ushoroba wa Barabara Kuu ya Trans-
Africa 4 inayoanzia Cape Town, Afrika Kusini hadi Cairo, Misri. Mradi huu wenye
barabara yenye urefu wa jumla ya kilomita 112.3 umefikia kwa asilimia 17 katika
sehemu ya kwanza na sehemu ya pili imefikia asilimia 22. Aidha, ujenzi wa barabara ya
mchepuo Maswa (Maswa Bypass) yenye urefu wa kilomita 11.3 kwa kiwango cha lami
umefikia asilimia 72.
Vivuko
85.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kujenga vivuko vipya na kukarabati
vivuko ili kuharakisha na kurahisisha shughuli mbalimbali za kiuchumi na kijamii. Katika
mwaka 2022/23, Serikali imeendelea na ujenzi wa vivuko vipya vya Kisorya – Rugezi,
Ijinga – Kahangala, Bwiro – Bukondo na Nyakarilo – Kome. Vilevile, ujenzi wa vivuko
vya Buyagu – Mbalika na Magogoni – Kigamboni upo kwenye hatua za ununuzi. Aidha,
ukarabati wa vivuko vya MV Musoma, MV Kazi, MV TEMESA na MV Tanga umekamilika
kwa asilimia 100 na ukarabati wa vivuko vya MV Misungwi, MV Nyerere, MV Kilombero,
MV Mara, MV Ujenzi, MV Kitunda, MV Ruhuhu, MV Old Ruvuvu na MV Magogoni
unaendelea.
Viwanja vya Ndege na Usafiri wa Anga
86.
Mheshimiwa Spika, usafiri wa anga ni kiungo muhimu katika kuchangia
kutengeneza fursa za ajira zilizo rasmi na zisizokuwa rasmi, kuimarisha upatikanaji wa
huduma za usafiri wa uhakika, na hivyo kutoa mchango muhimu katika maendeleo ya
kiuchumi. Kwa kutambua umuhimu huo, Serikali imeendelea kutoa kipaumbele katika
uimarishaji na uboreshaji wa huduma za usafiri wa anga nchini.
87.
Mheshimiwa Spika, Serikali katika mwaka 2022/2023 imeendelea na
Kukamilika kwa ujenzi wa kiwanja hiki kutarahisisha usafirishaji wa watu na bidhaa
kutoka na kuingia katika Jiji la Dodoma, kati ya Tanzania na nchi mbalimbali; kukuza
utalii na uchumi na kuongeza fursa za ajira. Aidha, ujenzi huo utakapokamilika pamoja
na kuimarisha usafiri anga kwa kuruhusu ndege kubwa na za kimataifa kutua, utasaidia
kufanya Jiji la Dodoma kuwa jiji la kisasa na kimataifa.
88.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha usafiri wa anga, mashirika ya ndege
usafiri wa anga kuanzia Tanzania. Hatua hizi zitaendelea kuimarisha sekta ya utalii na
hivyo kuongeza mchango wa sekta hiyo kwenye mapato na ukuaji wa uchumi.
Reli
89.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imefanya ununuzi
abiria umefikia asilimia 92. Kati ya mabehewa hayo, 14 yaliwasili nchini Novemba, 2022
na 45 yaliyobaki yanatarajiwa kuwasili Mei, 2023. Aidha, utengenezaji wa vichwa vya
treni 17 vya umeme na seti 10 za treni (Electric Multiple Unit – EMU) kwa ajili ya treni
ya abiria umefikia asilimia 31.6 na seti moja ya treni hizo inatarajiwa kuwasili Juni,
2023. Aidha, utengenezaji wa mabehewa 1,430 ya mizigo umefikia asilimia 35.
16
Upatikanaji wa vifaa hivyo utaboresha na kuongeza kiwango cha ubebaji mizigo na
kupunguza gharama za usafiri na usafirishaji, na hivyo kupunguza gharama za maisha.
90.
Mheshimiwa Spika Aidha, katika mwaka 2022/2023, pamoja na uendelezaji
kutoka Dar es Salaam hadi Mwanza na Kigoma. Mkataba wa ukarabati wa njia ya reli ya
Kaliua-Mpanda ulisainiwa Novemba, 2022.
Usafiri katika Maziwa Makuu
91.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha huduma za usafiri na usafirishaji
Ziwa Victoria ilishushwa majini kwa ajili ya ukamilishaji. Meli hiyo inatarajiwa kuanza
kutoa huduma katika mwaka 2023/2024. Aidha, ukarabati wa meli ya MV Umoja katika
Ziwa Victoria na MT Sangara katika Ziwa Tanganyika unaendelea. Kukamilika kwa meli
hizo kutaboresha huduma za usafiri wa abiria na mizigo kwa njia ya meli; kufungua
masoko mapya ndani na nje ya nchi; kurahisisha shughuli za kibiashara, uzalishaji wa
mazao, uvuvi, madini; na kuchochea utalii katika maeneo ya maziwa makuu.
Bandari
92.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza Mradi wa Bandari Kavu
Vigwaza umefikia asilimia 98 na ujenzi wa bandari umefikia asilimia 87. Kukamilika kwa
bandari hiyo na kuanza kutumika kutapunguza msongamano wa mizigo na magari
katika bandari ya Dar es Salaam, kuongezea nafasi ya kuhifadhi mizigo na kupunguza
muda wa magari kusafirisha mizigo. Hali hiyo itaiwezesha bandari ya Dar es Salaam
kufanya kazi kwa ufanisi zaidi na hivyo kuongeza mapato kwa bandari na
wafanyabiashara.
93.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, sekta ya usafiri na
usafiri kwa njia reli, anga, barabara na majini. Aidha, Serikali imeamua kwa dhati
kuanza ujenzi wa bandari ya Bagamoyo kwa kuhamisha wananchi waliolipwa fidia,
wanaotakiwa kupisha ujenzi wa bandari na kuanza maandalizi ya ujenzi wa
miundombinu wezeshi kwa ajili ya bandari ya Bagamoyo ikiwemo barabara, reli na
umeme.
MAWASILIANO NA TEKNOLOJIA YA HABARI
94.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuimarisha miundombinu ya
ya jamii, siasa, usalama na uchumi kwa kuzingatia mabadiliko ya teknolojia
ulimwenguni.
95.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2022/2023,
Serikali
imeendelea
Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania aliyatoa tarehe 08
Februari 2022 wakati wa uzinduzi wa “Operesheni Anwani za Makazi”. Utekelezaji wa
Mfumo huo umefanyika nchi nzima ambapo hadi Februari, 2023 jumla ya taarifa milioni
12.66 za Anwani za Makazi zikijumuisha majengo na viwanja zimekusanywa. Utekelezaji
wa Mfumo wa Anwani za Makazi umewezesha utambuzi wa mtu, kitu au jengo lilipo na
17
hivyo kuimarisha usalama na kurahisisha utoaji wa huduma na ufikishaji wa bidhaa
mahali stahiki. Aidha, Serikali inaendelea na uhakiki wa taarifa za anwani za makazi
zilizokusanywa ili kuboresha taarifa hizo.
96.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imekamilisha ujenzi wa minara 1,201
umekamilika na kufanya eneolote la Zanzibar kuwa na mawasiliano ya simu. Aidha,
Serikali imesaini mikataba ya ujenzi wa minara katika kata 1,242 zenye vijiji 3,654
Tanzania Bara.Kukamilika kwa miradi hiyo kutafanya Taifa kuongeza usikivu katika
mawasiliano ya njia ya simu na usafirishaji wa taarifa kwa kasi na kiwango
kinachokusudiwa. Nitoe wito kwa Watanzania wote kuendelea kuchangamkia fursa
zinazotokana na matumizi ya teknolojia ya mawasiliano katika kujenga uchumi wa
kidijitali.
Uchumi wa Kidijitali
97.
Mheshimiwa Spika, ni ukweli usiopingika kuwa fursa za kidijitali na uchumi
na kurahisisha upatikanaji wa huduma za kimtandao. Vilevile, maendeleo ya kidijitali
yamerahisisha mawasiliano ya kijamii, kisiasa na kiuchumi kwa kupunguza gharama,
kuokoa rasilimali muda na upatikanaji wa taarifa na fursa mbalimbali.
98.
Mheshimiwa Spika, kwa kutambua umuhimu huo, Serikali katika mwaka
kuhakikisha nchi yetu haibaki nyuma katika ulimwengu wa kidijitali na kuwa wananchi
wananufaika na fursa zitokanazo na uchumi huo. Kwa upande mwingine, Serikali
itaendelea kujenga misingi ya matumizi ya TEHAMA ikiwa ni pamoja na kuendeleza na
kuboresha Mfumo wa Kidijitali wa Mfumo wa Anwani za Makazi.
HUDUMA ZA JAMII
Elimu
99.
Mheshimiwa Spika, tangu awali, Serikali ya awamu ya sita imejipambanua
kujifunzia. Hii ni pamoja na kuhakikisha kila mtoto wa Tanzania anapata fursa ya
kusoma na kumaliza mzunguko wa elimu kama inavyotakiwa. Ili kutekeleza azma hiyo,
Serikali imeendelea kujenga, kukarabati na kukamilisha miundombinu ya kutolea elimu
katika ngazi mbalimbali.
100. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imeendelea na
ujenzi wa shule mpya 231 za sekondari, upanuzi wa shule kongwe 18 za sekondari,
ujenzi wa shule mpya sita za Msingi, ujenzi wa vyumba vya madarasa 1,072 katika
shule kongwe za msingi, na ujenzi wa nyumba za walimu 809 ambapo kati ya nyumba
hizo, 298 ni za walimu wa shule za msingi na 511 za walimu shule za sekondari. Aidha,
imeendelea kutekeleza mradi wa ujenzi wa shule za wasichana za bweni kidato cha
tano na sita katika mikoa yote Tanzania bara ambapo ujenzi wa shule 10 kati ya 26
umekamilika.
101. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea pia kutoa mikopo na kuongeza
wigo wa upatikaji wa mikopo ya elimu ya juu sambamba na kuboresha miundombinu ya
vyuo vya elimu ya juu nchini. Katika mwaka 2022/2023, kiasi cha shilingi bilioni 654
18
zilitengwa kwa ajili ya mikopo ya wanafunzi wa elimu ya juu ikilinganishwa na shilingi
bilioni 570 zilizotengwa mwaka 2021/2022. Aidha, idadi ya wanufaika imeongezeka
kutoka 177,605 mwaka 2021/2022 hadi 202,877 mwaka 2022/2023.
102. Mheshimiwa Spika, Serikali pia imeongeza kiwango cha posho ya kujikimu
ya wanafunzi wa elimu ya juu kutoka shilingi 8,500 hadi shilingi 10,000 kwa siku.
Mafanikio haya ni kielelezo tosha cha umakini, uzalendo, maono na mapenzi makubwa
ya Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
katika kuboresha ustawi wa maisha ya wanafunzi wa vyuo vya elimu ya juu. Kwa
upande mwingine, kupitia Samia Scholarship, Serikali imetoa ufadhili kwa wanafunzi
244 wa kike wenye ufaulu wa juu ili kusoma katika vyuo vikuu mbalimbali katika fani za
utabibu, uhandisi, sayansi, teknolojia na hisabati. Ama kwa hakika Mama anajali!
103. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kuhuisha
Mitaala ya Elimu na kuongeza fursa za upatikanaji wa elimu na mafunzo ya ufundi stadi
na elimu ya juu.
Maji
104. Mheshimiwa Spika,
Serikali imeendelea
kuimarisha
usimamizi
na
maji, kujenga mabwawa makubwa, ya kati na madogo katika maeneo mbalimbali nchini
kwa lengo la kuongeza uwezo wa nchi kuhifadhi maji na kuboresha huduma ya
upatikanaji wa maji safi na salama katika maeneo ya mijini na vijijini.
105. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza dhamira yake ya
kuhakikisha upatikanaji wa huduma ya maji mijini na vijijini inafikia asilimia 95 na 85
mtawalia mwaka 2025. Hadi kufikia Februari, 2023, hali ya upatikanaji wa huduma ya
maji mijini imeongezeka kutoka asilimia 86 mwaka 2022 hadi kufikia asilimia 88 na
vijijini imeongezeka kutoka asilimia 72.3 mwaka 2022 hadi kufikia asilimia 77.
106. Mheshimiwa Spika, ongezeko la hali ya upatikanaji wa huduma ya maji
mijini na vijijini limetokana na kukamilika kwa miradi 36 ya maji mijini na miradi 382 ya
maji vijijini inayonufaisha wananchi zaidi ya milioni mbili. Aidha, miradi mingine 139
mijini na 647 vijijini ipo katika hatua mbalimbali za utekelezaji.
107. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
la Kidunda; kuanza ujenzi wa Bwawa la Farkwa; kujenga mabwawa ya ukubwa wa kati;
kuanza ujenzi wa miradi ya uondoshaji wa majitaka; na kuimarisha usimamizi na
uhifadhi wa rasilimali za maji ili kukabiliana na athari za mabadiliko ya tabianchi.
Afya
108. Mheshimiwa Spika, ni azma ya Serikali ya awamu ya sita kuhakikisha
Watanzania wote wanapata huduma bora za afya. Kwa msingi huo, Serikali imeendelea
kutoa kipaumbele katika sekta ya afya kwa kutekeleza mikakati mbalimbali ya
kuimarisha utoaji wa huduma hizo. Mikakati hiyo ni pamoja na ujenzi wa vituo vya
kutolea huduma za afya pamoja na kuimarisha upatikanaji wa dawa na vifaa tiba.
109. Mheshimiwa Spika, Serikali katika kutekeleza azma yake kusogeza huduma
za afya karibu na wananchi, imekamilisha awamu ya kwanza ya ujenzi wa Hospitali ya
19
Rufaa ya Kanda Mtwara; na Hospitali za Rufaa za Mikoa ya Mara, Songwe, Shinyanga,
Geita na Katavi. Aidha, imekamilisha ujenzi wa hospitali 59 za halmashauri, ukarabati
wa hospitali kongwe 19 za halmashauri na ujenzi wa maboma ya zahanati 300. Tayari
vituo hivyo vimeanza kutoa huduma.
110. Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha utoaji wa huduma za afya za
dharura, Serikali imejenga majengo ya huduma za dharura katika hospitali za kanda na
kufikisha hospitali 36 zenye huduma hiyo kutoka hospitali saba mwaka 2020. Mafanikio
haya yamepatikana kutokana na jitihada za makusudi za Mheshimiwa Rais wetu
mpendwa Dkt. Samia Suluhu Hassan kwani kwa mara ya kwanza tangu uhuru, nchi
yetu imeweka historia ya kuwa na mfumo wa huduma za dharura kuanzia ngazi ya
Wilaya hadi Taifa. Awali huduma hizo zilikuwa zinapatikana katika ngazi ya Kanda na
Taifa pekee. Uwepo wa huduma za dharura katika hospitali zetu utapunguza vifo kwa
asilimia 40.
111. Mheshimiwa Spika, Serikali inatambua kuwa, ujenzi wa miundombinu ya
vituo vya kutolea huduma za afya hauwezi kuwa na tija pasipokuwa na watumishi
wenye weledi, vifaa, vifaatiba na vitendanishi. Kutokana na ukweli huo, hadi kufikia
Februari, 2023, Serikali imesambaza vifaa vyenye thamani ya shilingi bilioni 44.3
pamoja na kuajiri watumishi wa kutoa huduma katika vituo vya kutolea huduma za
afya. Aidha, kupitia Programu ya Mfuko wa Pamoja wa Afya, jumla ya shilingi bilioni
48.35 zimetolewa kwa ajili ya uboreshaji wa huduma za afya.
112. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali itaendelea
vifaa tiba na vitendanishi, kuimarisha utoaji wa huduma za kibingwa na ubingwa
bobezi, kuimarisha huduma za afya ya uzazi na kudhibiti magonjwa ya mlipuko. Vilevile,
itaendelea kutoa mafunzo kwa wataalam wa sekta ya afya katika ngazi za ubingwa na
ubingwa bobezi.
HUDUMA KWA MAKUNDI MAALUM
Huduma kwa Watu Wenye Ulemavu
113. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuboresha huduma kwa Watu
Wenye Ulemavu ambapo mwaka 2022/2023 ilitenga jumla ya shilingi bilioni 3.46 kwa
ajili ya kukamilisha ukarabati wa vyuo vya Watu Wenye Ulemavu vya Mtapika (Masasi –
Mtwara), Luanzari (Tabora), Sabasaba (Singida) na Yombo (Dar es Salaam). Ukarabati
huu umewezesha Chuo cha Luanzari kuanza kutoa mafunzo kwa kudahili wanafunzi 400
baada kufungwa kwa zaidi ya miaka 10.
114. Mheshimiwa Spika, ili kuongeza ufanisi wa upatikanaji, utunzaji, uchakataji
na utumiaji wa taarifa za watu wenye ulemavu, Serikali imetengeneza Mfumo wa
Kielektroniki wa Watu Wenye Ulemavu. Mfumo huo utawezesha kumsajili na
kumtambua mtu mmoja mmoja mwenye ulemavu, mahali alipo, shughuli anayoifanya
na mahitaji yake. Vilevile, utawawezesha kuunganishwa na huduma mbalimbali
zikiwemo kupata cheti za kuzaliwa, matibabu, kuandikishwa shule ya awali na msingi,
mikopo ya asilimia mbili inayotokana na mapato ya ndani ya halmashauri na vifaa
saidizi.
20
115. Mheshimiwa Spika, vilevile Serikali imeandaa Mwongozo wa Utekelezaji,
Ujumuishwaji na Uimarishaji wa Huduma kwa Watu Wenye Ulemavu wa Mwaka 2022.
Mwongozo huo utasaidia kuhakikisha masuala ya usawa, haki, fursa na huduma kwa
watu wenye ulemavu yanaimarishwa katika nyanja zote za maendeleo.
116. Mheshimiwa Spika,
Serikali
katika
mwaka 2023/2024
imepanga
mafunzo ya ufundi stadi na marekebisho kutoka watu 460 hadi 1,400.
Huduma kwa Wazee
117. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuwatambua na kutoa huduma za
msingi za chakula, malazi, mavazi na matibabu kwa wazee wasiojiweza. Hadi sasa
tunao wazee 268 wanaoishi katika makazi 14 ya wazee ya Kibirizi, Njoro, Kolandoto,
Bukumbi,
Ipuli,
Fungafunga,
Mwanzange,
Misufini, Nunge,
Nyabange,
Kilima,
Sukamahela, Magugu pamoja na Nandanga. Ninatoa wito kwa Waheshimiwa Wabunge
wenzangu na wananchi kwa ujumla tuendelee kuunga mkono juhudi za Serikali katika
kuwahudumia wazee na hii ni namna bora ya kutambua umuhimu na michango
waliyotoa katika ujenzi wa Taifa hili.
ULINZI NA USALAMA
118. Mheshimiwa Spika, hali ya ulinzi na usalama wa mipaka ya nchi yetu
imeendelea kuwa shwari bila uwepo wa matukio hatarishi. Katika kuhakikisha hali ya
usalama nchini inaendelea kuimarishwa, vyombo vyetu vya ulinzi na usalama
vimeendelea kulinda mipaka ya nchi; kudumisha amani, usalama wa raia, mali zao na
kufundisha wananchi ulinzi wa umma.
119. Mheshimiwa Spika, Jeshi letu limeendelea kushirikiana na Umoja wa
Mataifa, Umoja wa Afrika na Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika katika
operesheni mbalimbali za ulinzi wa amani. Katika mwaka 2022/2023, vikosi vyetu
vilipeleka waangalizi wa kijeshi, wanadhimu na makamanda kwenye nchi zenye
migogoro za Lebanon, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Jamhuri ya Afrika ya Kati na
Msumbiji. Ushiriki huo ni muhimu kwa kuwa unalitambulisha Taifa kimataifa, kuwaweka
askari wetu tayari kila wakati, kujifunza teknolojia mpya na kushirikisha vijana katika
kuleta amani.
120. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutambua, kusajili na kutoa
vitambulisho vya Taifa ili kuwezesha upatikanaji wa huduma mbalimbali za kijamii,
kiuchumi na kiusalama. Aidha, hivi karibuni Serikali imefanya marekebisho ya Kanuni za
Usajili na Utambuzi wa Watu za Mwaka 2023 ili kuwawezesha Watanzania kuendelea
kutumia Vitambulisho vya Taifa bila kuwa na ukomo wa matumizi. Hatua hii inapunguza
usumbufu na gharama kwa wananchi na Serikali.
121. Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kutoa wito kwa watoa huduma wote
zikiwemo Ofisi za Balozi mbalimbali hapa nchini waendelee kutambua na kutoa huduma
stahiki kwa wananchi wenye vitambulisho vya Taifa bila kujali tarehe za ukomo zilizo
kwenye vitambulisho hivyo.
122. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024
Serikali
itaendelea
21
na zana bora za kisasa. Vilevile, Jeshi litaendelea kuwajengea vijana wa Kitanzania
ukakamavu, uzalendo na uwezo wa kujitegemea.
MASUALA YA KAZI NA WAFANYAKAZI
123. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuboresha mazingira ya kazi na
wafanyakazi kwa kusimamia viwango vya kazi pamoja na masuala ya afya na usalama
mahali pa kazi. Katika mwaka 2022/2023, jumla ya kaguzi 3,327 za viwango vya kazi
zilifanyika sawa na asilimia 69.31 ya kaguzi 4,800 zilizopangwa kufanyika. Vilevile,
kaguzi 96,693 zinazohusu afya na usalama mahali pa kazi zilifanyika ambapo kumekuwa
na ongezeko la upimaji wa afya kutoka wafanyakazi 125,616 mwaka 2021/2022 hadi
wafanyakazi 169,735 mwaka 2022/2023. Kufuatia kaguzi hizo, waajiri 173 waliokiuka
sheria za kazi walichukuliwa hatua.
124. Mheshimiwa Spika, kwa upande mwingine, Serikali imeimarisha Mfumo wa
Kielektroniki wa Kushughulikia Maombi ya Vibali vya Kazi. Uimarishaji wa mfumo huo,
pamoja na mambo mengine umechangia kwa kiasi kikubwa kuongeza ufanisi katika
utoaji wa vibali vya kazi nchini. Mathalani, hadi kufikia Februari, 2023 jumla ya vibali
vya kazi 8,576 vilitolewa sawa na asilimia 92.14 ya maombi ya vibali 9,307
yaliyopokelewa.
125. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
masuala yote yanayohusu usalama na afya mahali pa kazi. Aidha, Serikali itaendelea,
kutoa elimu na ushauri kwa wafanyakazi, waajiri na vyama vyao ili kuwa na rasilimali
watu imara na yenye tija kwa maendeleo endelevu ya Taifa letu.
HIFADHI YA JAMII
126. Mheshimiwa Spika, sekta ya hifadhi ya jamii imekuwa na mchango
mkubwa kwenye uchumi pamoja na ustawi kwa wananchi. Aidha, hadi Februari, 2023
deni la shilingi trilioni 2.17 limelipwa katika Mfuko wa Hifadhi ya Jamii kwa watumishi
wa umma (PSSSF). Fedha hizo ni stahili ya mafao kwa wanachama waliorithiwa kutoka
uliokuwa Mfuko wa PSPF Mwaka 1999.
127. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Mfuko wa PSSSF umelipa
mafao kwa wastaafu, wategemezi na wanufaika wengine wapatao 41,939 yenye
thamani ya shilingi trilioni 1.074 na pensheni ya kila mwezi ya shilingi bilioni 507.28
sawa na wastani wa shilingi bilioni 63.41kila mwezi kwa wastaafu 158,351. Aidha,
Mfuko wa Taifa wa Hifadhi ya Jamii (NSSF) umelipa mafao ya shilingi bilioni 438.32 kwa
wastaafu, wategemezi na wanufaika wengine wapatao 66,628. Kati ya kiasi hicho,
shilingi bilioni 72.3 zililipwa kama pensheni ya kila mwezi kwa wastaafu 27,570 ikiwa ni
wastani wa shilingi bilioni 9.04 kwa kila mwezi.
128. Mheshimiwa Spika, kutokana na mapenzi makubwa aliyonayo kwa
wananchi wake, Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano
wa Tanzania alielekeza kurejesha michango ya watumishi walioondolewa kazini kwa
kughushi vyeti. Utekelezaji wa maelekezo hayo umeanza ambapo hadi sasa jumla ya
watumishi 11,896 wamerejeshewa michango yao yenye thamani ya shilingi bilioni 35.02
22
kupitia PSSSF na NSSF. Mifuko hiyo inaendelea kuwalipa watumishi hao kadri
inavyopokea taarifa kutoka kwa waajiri.
129. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua mbalimbali ili
kujenga mazingira wezeshi kwa waajiri, kuboresha mazingira ya ufanyaji biashara na
uwekezaji, na kupunguza gharama za uendeshaji ili kukuza uchumi wa nchi na kulinda
rasilimali watu. Hatua hizo ni pamoja na Mfuko wa Fidia kwa Wafanyakazi kupunguza
kiwango cha uchangiaji kwa waajiri wa sekta binafsi kutoka asilimia 0.6 hadi asilimia
0.5.
130. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024, Serikali
itaendelea
katika mpango wa Hifadhi ya Jamii wa uchangiaji. Natoa wito kwa sekta isiyo rasmi
ikiwemo mama/baba lishe, machinga, bodaboda, wakulima, wavuvi, wafugaji, na
wengineo kujiunga na mifuko hiyo kwa manufaa yao ya baadaye.
Ukuzaji wa Fursa za Ajira na Ujuzi
131. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuratibu masuala ya uzalishaji wa
fursa za ajira nchini kupitia utekelezaji wa miradi ya kielelezo, kujenga mazingira
wezeshi kwa wawekezaji na kuimarisha ushirikiano baina ya Serikali na sekta binafsi.
Katika mwaka 2022/2023, jumla ya fursa za ajira 547,031 zilizalishwa. Kati ya hizo, ajira
321,363 zilizalishwa kupitia Serikali na utekelezaji wa miradi ya maendeleo na 225,668
kupitia sekta binafsi.
132. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua ili kuhakikisha
wahitimu wa mafunzo ya ujuzi wanaunganishwa na fursa za kujiajiri. Utaratibu huo
utamwezesha mhitimu wa mafunzo ya ujuzi kupata sehemu ya uzalishaji yenye viwango
vinavyohitajika chini ya usimamizi wa watalaamu wenye uzoefu katika fani husika kwa
kipindi maalumu cha miezi 6 hadi 12 kutegemeana na aina ya fani.
133. Mheshimiwa Spika, katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
kuboresha na kutekeleza Sera, Mikakati na Mipango mbalimbali ya Kitaifa, Kikanda na
Kimataifa ili kuhakikisha nguvu kazi ya Taifa inapata fursa za kujiajiri au kuajiriwa ili
kuchangia katika maendeleo ya Taifa.
UWEZESHAJI WANANCHI KIUCHUMI
134. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza shughuli mbalimbali
zinazolenga kuwawezesha wajasiriamali kukuza mitaji yao na kufikia masoko makubwa
kupitia Vituo vya Uwezeshaji Wananchi Kiuchumi. Katika mwaka 2022/2023, jumla ya
shilingi bilioni 326.6 zimetolewa kwa wajasiriamali 903,763. Kati yao wanawake ni
478,994 sawa na asilimia 53 na wanaume 424,769 sawa na asilimia 47. Upatikanaji wa
fedha hizo umewawezesha wajasiriamali kuanzisha na kukuza biashara zao. Aidha,
kupitia Mfuko wa Maendeleo ya Wanawake ( Women Development Fund – WDF),
mikopo yenye thamani ya shilingi milioni 663.4 ilitolewa kwa wanawake 96 ili
kuwawezesha kiuchumi.
23
135. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
kuwaunganisha wajasiriamali
na fursa za kiuchumi. Aidha, Serikali
itaendelea
kuimarisha vituo vya uwezeshaji ili kuchochea shughuli za kiuchumi kwa wananchi.
MAENDELEO YA VIJANA
136. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuwawezesha vijana ili kujiari,
kushiriki kwenye shughuli za maendeleo na kuchangia katika pato la Taifa. Katika
mwaka 2022/2023, Mfuko wa Maendeleo ya Vijana umetoa mikopo yenye thamani ya
shilingi bilioni 1.88 kwa ajili ya kuwezesha miradi 85ya vijana katika sekta za kilimo,
viwanda na biashara kwenye halmashauri 28. Aidha, Serikali imetoa mafunzo ya
ujasiriamali, usimamizi, kurasimisha na kuendeleza biashara kwa vijana 2,497 walio
katika mikoa ya Kagera, Dodoma, Katavi, Shinyanga na Lindi.
Vilevile, kazi ya kuboresha Mwongozo wa Utoaji mikopo kupitia Mfuko wa Maendeleo ya
Vijana imekamilika na mfuko unatoa mikopo kwa vijana walio katika vikundi, mtu
mmoja mmoja na kampuni.
137. Mheshimiwa Spika, kwa upande mwingine, Serikali imeendelea kutekeleza
Programu ya Kuendeleza Sekta ya Kilimo Awamu ya Pili kupitia Mpango wa Jenga
Kesho Iliyo Bora. Mpango huo unalenga kuongeza ushiriki wa vijana katika sekta ya
kilimo kwa kuwapatia mafunzo, mashamba, mitaji na kuwaunganisha na fursa za
masoko. Awamu ya kwanza ya utekelezaji wa Mpango huo imeanza mkoani Dodoma
katika Shamba la Chinangali II lenye ukubwa wa ekari 400. Aidha, zaidi ya hekta 47,000
zimeshapatikana katika mikoa mbalimbali nchini na upimaji udongo unaendelea.
138. Mheshimiwa Spika, kupitia Programu ya Taifa ya Kukuza Ujuzi, Serikali
imetoa fursa za mafunzo ya ujuzi wa kujiajiri au kuajiriwa kwa vijana 14,542 katika fani
mbalimbali kupitia mafunzo ya uanagenzi, uzoefu wa kazi, ufugaji wa samaki na viumbe
maji na kilimo cha kisasa kwa njia ya vizimba.
139. Mheshimiwa Spika, kwa mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kuimarisha
uwezo wa Mfuko wa Maendeleo ya Vijana katika kutoa mikopo na mafunzo ya
ujasiriamali kwa vijana wengi ili kuwawezesha kujiajiri na kuchangia uchumi wa Taifa.
Vilevile, itaanzisha kampeni ya kuwashawishi vijana kushiriki katika kilimo
MASUALA MTAMBUKA
Sensa ya Watu na Makazi 2022
140. Mheshimiwa Spika, nchi yetu ilitekeleza zoezi la Sensa ya Watu na Makazi
tarehe 23 Agosti, 2022. Zoezi hilo lililojumuisha sensa ya watu na makazi, anwani za
makazi na majengo lilifanyika kwa mafanikio makubwa na wananchi kuonesha
ushirikiano wa hali ya juu. Matokeo ya awali ya Sensa ya Watu na Makazi yalizinduliwa
na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
tarehe 30 Oktoba, 2022. Matokeo hayo ya awali yamechangia kwa kiasi kikubwa katika
maandalizi ya Mpango na Bajeti ya Serikali ya mwaka 2023/2024. Aidha, Serikali
imekamilisha ripoti nane ambazo zimejikita kwenye mgawanyo wa idadi ya watu kwa
umri na jinsi. Ripoti hizi zitasaidia kuongeza wigo wa matumizi ya takwimu.
24
141. Mheshimiwa Spika, napenda kutoa wito kwa viongozi wenzangu na
wananchi kuwa tuendelee kuhamasisha matumizi ya matokeo ya sensa ya watu na
makazi, majengo na anwani za makazi katika biashara, shughuli za kijamii na mipango
ya maendeleo ya nchi. Aidha, nitumie fursa hii kulishukuru Bunge lako tukufu kwa
ushirikiano mkubwa ambao Waheshimiwa Wabunge walionesha wakati wa utekelezaji
wa zoezi la sensa. Nawashukuru wenyeviti wa kamati za sensa katika ngazi mbalimbali
kwa uongozi wao mahiri, makamisaa wa sensa na wadau mbalimbali kutoka sekta ya
umma na binafsi na wananchi wote katika kuunga mkono juhudi za Serikali katika
kufanikisha Sensa ya Watu na Makazi, Majengo na Anwani za Makazi.
Mapambano Dhidi ya Rushwa
142. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2022/2023,
Serikali
imeendelea
uzuiaji wa vitendo hivyo. Hadi kufikia Februari, 2023, kesi za rushwa zipatazo 696
zikiwemo kesi mpya 203 ziliendeshwa mahakamani. Kati ya kesi hizo, kesi 248
ziliamuliwa mahakamani na watuhumiwa 142 walikutwa na hatia.
143. Mheshimiwa Spika, vilevile, ufuatiliaji wa utekelezaji wa miradi ya
maendeleo 810 yenye thamani ya shilingi trilioni 6.89 umefanyika. Kutokana na
ufuatiliaji huo, miradi 119 yenye thamani ya shilingi billioni 46.04 ilionekana kuwa na
kasoro mbalimbali katika utekelezaji na inaendelea kufanyiwa uchunguzi ili hatua stahiki
zichukuliwe.
144. Mheshimiwa
Spika, katika
mwaka
2023/2024
Serikali
itaendeleza
vya rushwa. Serikali pia itatoa elimu kwa umma kuhusu madhara ya vitendo vya rushwa
kupitia programu ya TAKUKURU- RAFIKI.
Mapambano Dhidi ya UKIMWI
145. Mheshimiwa Spika, sote tunafahamu UKIMWI umeendelea kuwa miongoni
mwa majanga makubwa duniani kwa miongo kadhaa sasa. Serikali kwa kutambua
ukweli huo, imeendelea kuchukua hatua mbalimbali za mapambano dhidi ya ugonjwa
huo. Jitihada hizo ni pamoja na kuandaa mikakati na kutekeleza afua mbalimbali za
kupunguza maambukizi, unyanyapaa pamoja na vifo vitokanavyo na janga hilo.
146. Mheshimiwa Spika, kama mtakumbuka katika maadhimisho ya Siku ya
UKIMWI Duniani ya mwaka 2022 yaliyofanyika mkoani Lindi, Mheshimiwa Dkt. Samia
Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania alizindua Mkakati wa Tano
wa Taifa wa Kudhibiti UKIMWI wa Mwaka 2021/2022 – 2025/2026. Mkakati huo
umelenga kuhakikisha kuwa malengo ya sifuri tatu yatafikiwa ifikapo mwaka 2030.
Malengo hayo ni kudhibiti maambukizi mapya ya VVU, kukomesha unyanyapaa na
kutokomeza vifo vitokanavyo na UKIMWI.
147. Mheshimiwa Spika, kutokana na jitihada zilizofanyika ikiwemo matumizi ya
dawa za ARV, afua za kinga zinazotekelezwa na wadau mbalimbali nchini na afua za
mabadiliko ya tabia, tohara ya kitabibu kwa wanaume na kuzuia maambukizi ya VVU
kutoka kwa mama kwenda kwa mtoto, maambukizi mapya ya VVU kwa watu wazima
(miaka 15 na zaidi) yameshuka kutoka 110,000 mwaka 2010 hadi 54,000 mwaka 2022.
Wakati huo huo, vifo vinavyotokana na UKIMWI vimepungua kwa asilimia 55 kutoka
vifo 65,000 mwaka 2010 hadi 29,000 mwaka 2022. Vilevile, maambukizi mapya kutoka
25
kwa mama kwenda kwa mtoto yameshuka kutoka asilimia 18 mwaka 2010 hadi asilimia
7 mwaka 2022.
148. Mheshimiwa Spika, matumizi ya dawa za kufubaza virusi vya UKIMWI kwa
WAVIU wanaojua hali zao za maambukizi yameongezeka kutoka asilimia 95 mwaka
2016 hadi asilimia 98 mwaka 2022. Hadi kufikia Desemba, 2022 WAVIU zaidi ya milioni
1.5 walikuwa kwenye huduma za tiba na matunzo. Aidha, WAVIU wanaofahamu hali
zao za maambukizi na wapo kwenye matibabu ni asilimia 99 na WAVIU waliopo kwenye
matibabu na wamefubaza VVU ni asilimia 98. Mafanikio haya ni makubwa ikilinganishwa
na malengo ya Kimataifa ya kufikia 95-95-95.
149. Mheshimiwa Spika, pamoja na mafanikio makubwa yaliyopatikana, bado
kuna mambo mengi yanayohitaji kufanyika ili kufikia azma yetu ya kumaliza kabisa
janga la UKIMWI. Kwa kutambua hilo, Serikali itaendelea kutenga rasilimali za kutosha
kwa ajili ya Mfuko wa Udhamini wa Kudhibiti UKIMWI, na kutoa elimu kwa umma
kuhusu athari za UKIMWI pamoja na afua nyingine mahsusi za kudhibiti janga hilo. Kwa
upande mwingine, Serikali itaendelea kushirikiana na wadau mbalimbali katika
kutekeleza afua za mapambano dhidi ya UKIMWI. Nitumie fursa hii kushukuru sana
asasi za kiraia na wadau wa maendeleo kwa michango yao katika mapambano ya
kutokomeza UKIMWI nchini.
Mapambano Dhidi ya Dawa za Kulevya
150. Mheshimiwa Spika, Serikali kwa kutambua madhara ya dawa za kulevya
kwa nguvu kazi hapa nchini, imeendelea kushirikiana na wadau mbalimbali katika
mapambano dhidi ya dawa hizo. Katika mwaka 2022/2023, imeendesha oparesheni za
kuwakamata wanaojihusisha na biashara hiyo pamoja na kuzuia mianya ya kusafirisha
na kusambaza dawa hizo. Katika oparesheni hizo watuhumiwa 7,113 pamoja na
kilogramu 20,450.30 za dawa za kulevya zilikamatwa. Dawa hizo ni heroin kilogramu
53.01, cocaine gramu 843.55, bangi kilogramu 12,869.39, mirungi kilogramu 7,525.53,
na aina nyingine ya dawa za kulevya (Methamphetamine na Mescaline) gramu 1,024.7.
Aidha, iliteketeza ekari 69 za mashamba ya bangi katika maeneo mbalimbali nchini na
kuendelea kutoa elimu kwa umma kuhusu madhara ya matumizi ya dawa za kulevya.
151. Mheshimiwa Spika, Serikali imeimarisha huduma za matibabu kwa
watumiaji wa dawa za kulevya kwa kuongeza idadi ya kliniki zinazotoa huduma kwa
waathirika wa dawa za kulevya kutoka 9 mwaka 2020/2021 hadi kliniki 15
zinazohudumia waathirika zaidi ya 14,500 mwaka 2022/2023. Licha ya hayo, Serikali
kupitia Programu ya Kukuza Ujuzi imewezesha waraibu wa dawa za kulevya waliopata
nafuu wapatao 245 kupata mafunzo ya ujuzi kupitia vyuo vya VETA, Don Bosco na
SIDO.
152. Mheshimiwa
Spika,
Serikali imeendelea
kusimamia
na kuratibu
ambazo zinatoa elimu kuhusu madhara ya dawa za kulevya kwa jamii, kuandaa
Mwongozo wa Utoaji Elimu kuhusu Tatizo la Dawa za Kulevya nchini ambao
umezinduliwa tarehe 02 Julai, 2022 kwa lengo la kuwapatia elimu na mbinu sahihi
kulingana na mahitaji ya makundi mbalimbali ya kijamii. Nitoe wito kwa wadau wote
mkiwemo Waheshimiwa Wabunge wenzangu, asasi za kiraia, viongozi wa dini, vyombo
vya habari na jamii nzima kushirikiana na Serikali kutoa elimu kuhusu madhara ya dawa
za kulevya ili kuokoa kizazi cha sasa na kijacho.
26
Uratibu wa Maafa
153. Mheshimiwa Spika,
Serikali
imeendelea
kuhakikisha
nchi
inakuwa
maafa hapa nchini. Ili kuweka utaratibu huo, Serikali imetunga Sheria ya Usimamizi wa
Maafa Na. 6 ya Mwaka 2022; Mkakati wa Taifa wa Usimamizi wa Maafa wa Mwaka
2022-2027; Mpango wa Taifa wa Kujiandaa na Kukabiliana na Maafa wa Mwaka 2022;
Mkakati wa Taifa wa Afya Moja wa Mwaka 2022-2027; na Mwongozo wa Taifa wa
Kupambana na Vitendo vya Kihalifu katika Bahari na Maziwa Makuu wa Mwaka 2022.
Kama mtakumbuka, Nyaraka hizo nilizizindua tarehe 09 Februari, 2023 kwa ajili ya
utekelezaji.
154. Mheshimiwa Spika, nyaraka hizo zimeweka utaratibu wa kuhakikisha
Wizara, Idara, Taasisi za Umma na zisizo za Umma, Tawala za Mikoa na Serikali za
Mitaa zinashiriki kikamilifu katika kutekeleza shughuli za kuzuia na kupunguza madhara
ya majanga. Aidha, zimeweka pia utaratibu wa kujiandaa, kukabiliana na kurejesha hali
iliyotoweka pindi maafa yanapotokea. Nitoe wito kwa taasisi husika kuandaa mipango
kazi na taratibu za usimamizi wa maafa pamoja na ushughulikiaji wa dharura.
155. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, jumla ya wajumbe 555 wa
Kamati za Usimamizi wa Maafa na Waratibu wa Maafa walipata mafunzo ya kuimarisha
uwezo wa utendaji kazi katika mikoa ya Arusha, Morogoro, Kilimanjaro, Lindi, Mtwara
na Singida. Aidha, jumla ya wavuvi 344 katika mwambao wa Ziwa Victoria na vijana 40
wa kujitolea katika mikoa ya Dodoma, Iringa, Songwe na Tabora walipata mafunzo ya
uokoaji, yaliyowaongezea uwezo wa kukabiliana na maafa kwa wakati.
156. Mheshimiwa Spika, katika kuendeleza ushirikiano na nchi nyingine katika
kushughulikia masuala ya maafa ikiwemo nchi wanachama wa Jumuiya ya Maendeleo
Kusini mwa Afrika, Tanzania imekuwa nchi ya kwanza kusaini mkataba wa kuanzisha
Kituo cha Huduma za Binadamu na Operesheni za Dharura cha Kanda ya SADC. Lengo
la kuanzisha kituo hicho ni kusimamia utoaji wa huduma na misaada ya kibinadamu
kwa nchi wanachama. Hii ni kutokana na ukweli kwamba, masuala ya majanga hayana
mipaka na hayana muda na yanahitaji jitihada za pamoja katika kuyashughulikia.
157. Mheshimiwa Spika, kama mtakumbuka, katika kuendeleza uhusiano na
nchi nyingine, hivi karibuni nchi yetu imeungana na mataifa mengine duniani kutoa
misaada ya kibinadamu kwa nchi zilizopatwa na maafa makubwa yaliyosababisha vifo
na majeruhi, uharibifu wa mali na mazingira. Nchi hizo ni pamoja na Malawi
iliyokumbwa na mafuriko yaliyosababishwa na kimbunga Freddy kilichotokea tarehe 13
Machi, 2023 na nchi ya Uturuki iliyokumbwa na tetemeko la ardhi mwezi Februari,
mwaka huu. Misaada iliyotolewa kwa nchi ya Malawi ni pamoja na mahindi tani 1,000,
mablanketi 6,000, mahema 50, fedha taslimu shilingi milioni 705, dawa za binadamu na
helkopta 2 kwa ajili ya kusaidia uokoaji. Aidha, fedha taslimu dola za Marekani milioni
moja zilitolewa kwa nchi ya Uturuki.
158. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea na ujenzi
wa Kituo cha Taifa cha Usimamizi wa Maafa Jijini Dodoma, kuimarisha maghala ya vifaa
vya misaada ya kibinadamu kwa kuongeza vifaa na kuendelea kutoa misaada kwa
waathirika wa maafa. Hata hivyo, kila wizara na taasisi watalazimika kujiandaa kwa
vifaa vya kukabiliana na kulingana na mahitaji ya wizara au taasisi husika.
27
Uratibu wa Masuala ya Lishe
159. Mheshimiwa
Spika,
katika mwaka 2022/2023,
Serikali imeendelea
kushiriki kikamilifu katika shughuli za maendeleo. Kutokana na umuhimu wa masuala ya
lishe, tarehe 30 Septemba, 2022 Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania alisaini mikataba na Wakuu wa Mikoa yote Tanzania
Bara kwa lengo la kuhakikisha kipaumbele kinatolewa kwenye masuala ya lishe ikiwa ni
pamoja na kuhakikisha halmashauri zinatenga shilingi 1,000 kwa kila mtoto chini ya
miaka mitano. Vilevile, alielekeza fedha zinazopangwa kutekeleza afua za lishe kutolewa
kwa wakati na kutumika kwa malengo yaliyokusudiwa, ikiwa ni pamoja na kuimarisha
uhamasishaji wa utekelezaji wa afua za lishe bora na kuweka mikakati ya kuhakikisha
vyakula vinavyohitajika kukamilisha lishe vinapatikana katika ngazi zote.
160. Mheshimiwa Spika, maelekezo hayo ya Mheshimiwa Rais yaliongeza
chachu ya utekelezaji wa masuala ya lishe sambamba na malengo yaliyoainishwa
kwenye Mpango Jumuishi wa Kitaifa wa Masuala ya Lishe wa Mwaka 2021/2022 –
2025/2026. Aidha, katika Mkutano wa Nane wa Wadau wa Lishe Kitaifa, uliofanyika
Disemba, 2022 Mkoani Mara, Mkakati wa Sekta Binafsi unaoainisha mikakati ya sekta
hiyo kuiunga mkono Serikali kuimarisha hali ya lishe nchini ulizinduliwa.
161. Mheshimiwa Spika, kutokana na jitihada mbalimbali za Serikali na wadau,
yapo baadhi ya mafanikio yaliyopatikana ambayo ni pamoja na kupungua kwa udumavu
kutoka asilimia 34.4 mwaka 2015/2016 hadi asilimia 30 mwaka 2022 na kupungua kwa
kiwango cha ukondefu kutoka asilimia 4.5 hadi 3.3 katika kipindi hicho.
162. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kutoa
kipaumbele katika utekelezaji wa Mpango Jumuishi wa Pili wa Kitaifa wa Masuala ya
Lishe wa Mwaka 2021/2022 – 2025/2026. Nitoe wito kwa wananchi kuzingatia ulaji
sahihi wa vyakula mchanganyiko kama tunavyoelekezwa na wataalamu wetu wa
masuala ya lishe. Vilevile, niwaombe wadau wa maendeleo na sekta binafsi waendelee
kuunga mkono juhudi za Serikali katika kuimarisha hali ya lishe nchini.
Mazingira
163. Mheshimiwa Spika, Serikali ya Awamu ya Sita katika kuweka msisitizo wa
uhifadhi wa mazingira imeendelea kutekeleza mikakati mbalimbali pamoja na
maboresho ya Sera na Sheria ili ziwiane na mahitaji ya sasa ya kitaifa, kikanda na
kimataifa. Katika kutelekeza azma hiyo, Serikali imeandaa Mpango Kabambe wa Hifadhi
na Usimamizi wa Mazingira (2022 – 2032) kwa lengo la kutoa mwongozo wa hatua za
kuchukua ili kutatua changamoto za mazingira nchini kwa kuzingatia sehemu husika na
hatua mahsusi zinazopaswa kuchukuliwa.
164. Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imeandaa Kanuni za Biashara ya
Kaboni za Mwaka 2022 na kutangazwa katika Gazeti la Serikali kupitia GN 636 kwa
lugha ya Kingereza na GN 637 kwa lugha ya Kiswahili. Aidha, Serikali imeandaa
Mwongozo kwa ajili ya kutoa maelekezo mbalimbali kuhusu ushiriki wa wadau katika
biashara hiyo.
165. Mheshimiwa Spika, kwa upande mwingine Serikali imeratibu ushiriki wa
nchi katika mikutano ya kimataifa. Mikutano hiyo imekuwa na mafanikio na munafaa
28
kwa Taifa letu ambapo kupitia Mkutano wa 27 wa Nchi Wanachama wa Mkataba wa
Mabadiliko ya Tabianchi, Tanzania imepata miradi ya nishati jadidifu ambayo
itafadhiliwa na Benki ya Dunia, Taasisi ya Afrika 50 na Shirika la Nishati la Afrika kwa
kushirikiana na kampuni ya China Renewable Energies.
166. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali itaendelea
kuchukua hatua za kupunguza uharibifu wa mazingira. Aidha, itaendelea kutoa elimu
kwa umma kuhusu hifadhi na usimamizi wa mazingira, mabadiliko ya tabianchi na fursa
ya biashara ya kaboni. Vilevile, itaratibu utekelezaji wa Sera ya Taifa ya Mazingira ya
Mwaka 2021 na Sheria ya Usimamizi wa Mazingira, Sura 191 pamoja na kutoa elimu
kwa umma kuhusu mabadiliko ya Sheria na Sera ya Mazingira.
UCHUMI WA BULUU
167. Mheshimiwa Spika, Serikali inaendelea kuhamasisha wananchi juu ya
kuibua fursa zilizo kwenye Uchumi wa Buluu kupitia matumizi endelevu ya rasilimali
maji kwa kuzingatia uhifadhi wa mazingira na ushirikishwaji wa jamii. Hatua
zinazochukuliwa ni pamoja na kuendelea kukamilisha Sera ya Taifa ya Uchumi wa Buluu
pamoja na Mkakati wa Utekelezaji. Sera hiyo italenga kukuza uwekezaji katika rasilimali
za Uchumi wa Buluu; kuongeza fursa za ajira na kazi za staha kupitia shughuli za
uchumi wa buluu; na kuwa na usimamizi na uendelezaji wa rasilimali za uchumi wa
buluu unaozingatia misingi ya utawala bora.
Utawala Bora
168. Mheshimiwa Spika; Serikali imeendelea kujenga uelewa wa pamoja kwa
wadau wote hususan wananchi kuhusu masuala ya kisheria, upatikanaji wa haki zao,
kuongeza uwazi na kupunguza gharama. Vilevile, Serikali imeendelea kuchukua hatua
mbalimbali ikiwemo kukamilisha rasimu ya Awali ya ufasiri wa Sheria Kuu 219 na Sheria
Ndogo 148 kwa lugha ya Kiswahili. Zoezi la ufasiri wa Sheria Kuu na Sheria Ndogo zote
kutoka lugha ya Kingereza kwenda lugha ya Kiswahili ili kupanua wigo wa matumizi ya
lugha ya Kiswahili kama lugha ya Sheria katika vyombo vya utoaji haki ikiwemo
Mahakama, Mabaraza na vyombo vingine vyenye jukumu la kutoa haki linaendelea.
169. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali itaendelea
utatuzi wa migogoro kwa njia mbadala na kuendelea kutafsiri sheria kutoka lugha ya
Kiingereza kuwa lugha ya Kiswahili ili kuwawezesha wananchi kuelewa mwenendo wa
mashauri yanayowahusu na hivyo kuweza kupata haki zao.
MFUMO WA SERIKALI WA TEHAMA
170. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuimarisha matumizi ya Mfumo
wake wa TEHAMA wa kubadilishana taarifa ambapo hadi sasa jumla ya mifumo 60 ya
Taasisi 55 imeunganishwa na inabadilishana taarifa. Utekelezaji huo pia ni maelekezo
ya Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania,
kuwa na mifumo michache inayobadilishana taarifa. Uunganishaji wa mifumo hiyo
umeongeza tija na ufanisi katika kuwahudumia wadau hususan wananchi.
29
171. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
kutoa huduma ili kutoa unafuu kwa wananchi pamoja na kuimarisha mifumo
inayobadilishana taarifa.
UKATILI DHIDI YA WATOTO
172.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza afua mbalimbali za
zilizochukuliwa ili kupinga ukatili huo ni pamoja na kuunda madawati 1,393 ya ulinzi na
usalama wa mtoto katika shule za msingi na sekondari kwenye mikoa ya Rukwa,
Arusha, Tanga, Dar es Saalam, Pwani, Shinyanga, Dodoma na Geita. Vilevile, Mabaraza
ya Watoto 560 yameundwa kwa lengo la kutoa fursa kwa watoto kutoa maoni yao kwa
uhuru na kuwajengea uwezo wa kujiamini, kujieleza na kujifunza masuala mbalimbali
yanayohusu haki na ustawi wa watoto.
173.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imeendelea kuhamasisha jamii
kupitia jitihada mbalimbali ikiwemo utekelezaji wa Programu Jumuishi ya Malezi, Makuzi
na Maendeleo ya Awali ya Mtoto (2021/2022 – 2024/2025), wananchi wameendelea
kuhamasishwa kujitolea kwa hiari kupambana na vitendo vya ukatili ikiwa ni pamoja na
kutambua wajibu wao juu ya ulinzi wa mtoto kuanzia ngazi ya familia.
174.
Mheshimiwa Spika, nitoe rai kwa mamlaka zinazohusika chini ya uratibu
mfumo wa ushughulikiaji wa matukio ya ukatili dhidi ya watoto ndani na nje ya shule
unaowajumuisha wasimamizi wa shule, wazazi, walezi na jamii na kuandaa mfumo
jumuishi wa kukusanya taarifa na takwimu za vitendo vya ukatili dhidi ya watoto.
MUUNGANO
175.
Mheshimiwa Spika, Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na
zinazojitokeza kwa lengo la kuulinda, kuuenzi na kuudumisha muungano wetu. Katika
mwaka 2022/2023, jumla ya hoja nne kati ya nane zilipatiwa ufumbuzi na kuondolewa
katika orodha ya hoja za Muungano. Vilevile, Serikali iliandaa kitabu kinachoitwa
“Muungano wa Tanganyika na Zanzibar: Chimbuko, Misingi na Maendeleo”.
Kitabu hiki kimepatiwa ithibati ili kitumike kama kitabu cha ziada kwa shule za sekondari
nchini na kuendelea kukuza uelewa kuhusu Muungano.
176.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali ya Jamhuri ya
mbalimbali ili kuendelea kutatua changamoto zilizosalia kwa lengo la kuulinda, kuuenzi
na kuudumisha muungano wetu.
USHIRIKIANO WA KIKANDA NA KIMATAIFA
177.
Mheshimiwa Spika, sote tumeshuhudia kuimarika kwa mahusiano yetu
mpendwa Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan. Kuimarika kwa ushirikiano huo
30
kumetokana na Serikali kuendelea kutekeleza Sera ya Mambo ya Nje inayoweka
msisitizo katika kutekeleza diplomasia ya kiuchumi.
178.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha mahusiano na mataifa mengine
mbalimbali ambazo zimeiletea manufaa makubwa nchi yetu. Mathalan, Novemba 2022,
Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
aliitembelea China kufuatia mwaliko uliotolewa na Mheshimiwa Xi Jinping, Rais wa
Jamhuri ya Watu wa China. Vilevile, viongozi wetu wakuu wameshiriki katika ziara
mbalimbali za kikazi katika nchi za Marekani, Qatar, Ethiopia, Kenya, Misri, Oman, Afrika
Kusini, Rwanda, na Burundi.
179.
Mheshimiwa Spika, kutokana na ziara hizo, nchi yetu imenufaika katika
kidijitali, maendeleo ya kijani, uchumi wa bluu, uvuvi, fedha, utalii, afya na kilimo.
180.
Mheshimiwa Spika, katika kutekeleza diplomasia ya kiuchumi, Serikali
Afrika (AfCFTA) kwa upande wa Afrika Mashariki. Ushiriki wa nchi yetu katika eneo huru
la biashara utachochea ukuaji wa uchumi na biashara, kukuza ushiriki wetu katika
biashara ya Dunia na kujenga uwezo wa kuongeza thamani ya bidhaa kupitia sera bora
za kukuza teknolojia, ubunifu na ushindani.
181.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea
utalii vilivyopo nchini; kuimarisha mahusiano ya kikanda na kimataifa na kutangaza
fursa za utalii na uwekezaji katika sekta mbalimbali za maeneo ya kipaumbele hususan
uchumi wa bluu na kidijitali.
SERIKALI KUHAMIA DODOMA
182.
Mheshimiwa Spika, Serikali ya awamu ya sita imeendelea kutekeleza
huduma za Serikali kwa wananchi.
183.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imeendelea na
wa Serikali katika Mji wa Serikali Mtumba. Ujenzi huo umefikia wastani wa asilimia 60.
Aidha, kazi nyingine zinazoendelea ni pamoja na ujenzi wa Kiwanja cha Ndege cha
Kimataifa cha Msalato kitakachogharimu shilingi bilioni 165 na ujenzi wa barabara ya
mzunguko ya nje yenye urefu wa kilomita 112.3 kwa gharama ya shilingi bilioni 221.
Kwa upande wa Balozi na Jumuiya za Kimataifa, balozi za nchi za Ujerumani, Ufaransa,
China na Umoja wa Mataifa zimefungua ofisi ndogo jijini Dodoma.
184.
Mheshimiwa
Spika,
kwa
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
miundombinu ya kudumu kwenye Mji wa Serikali pamoja na kuendelea kuratibu
uhamiaji wa taasisi.
SANAA, UTAMADUNI NA MICHEZO
31
185.
Mheshimiwa Spika, Serikali kwa kutambua umuhimu wa kukuza
sekta hiyo kwa kuzingatia kuwa sekta hii ni chachu ya kuendeleza utamaduni wa
Kitanzania, utambulisho wa Taifa, chanzo kikubwa cha ajira, huimarisha afya pamoja na
kuchangia katika pato la Taifa.
186.
Mheshimiwa Spika, ili kukuza na kuendeleza lugha ya Kiswahili ndani
kufundisha Kiswahili. Kati ya hivyo: vituo 10 vipo katika Balozi za nchi yetu nchini Korea
Kusini, Ufaransa, Italia, Mauritius, Nigeria, Sudan, Zimbabwe, Uholanzi, Cuba na Umoja
wa Falme za Kiarabu; vituo vinne nje ya Balozi zetu katika nchi za Afrika Kusini, Italia,
Ujerumani na Ethiopia na vituo 16 vya kufundisha lugha hiyo vimeanzishwa nchini.
Aidha, kwa upande mwingine Tanzania imesaini makubaliano na nchi ya Afrika Kusini
kuwezesha nchi hiyo kutumia Kiswahili kuwa lugha ya kujifunza na kufundishia katika
elimu ya msingi.
187.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imeendelea kuimarisha Mfuko wa
na elimu ya ujasiriamali. Hadi kufikia Februari, 2023 tayari imeshatoa mikopo yenye
thamani ya shilingi bilioni 1.07 kwa wanufaika 45 ambao ni wasanii na wadau wa
sanaa. Mikopo hiyo imewawezesha wasanii na wadau wa sanaa kuandaa kazi bora na
zenye uwezo wa kuhimili ushindani katika soko la sanaa.
188.
Mheshimiwa Spika, kwa nafasi hii, nimpongeze sana Mheshimiwa Dkt.
kwa vilabu vya ndani vinavyoshiriki mashindano ya kimataifa kupitia Goli la Mama
ambapo amekuwa akitoa shilingi milioni tano kwa kila goli linalofungwa. Sote
tumeshuhudia Simba Sports Club almaarufu Wekundu wa Msimbazi wakijitwalia kitita
cha shilingi milioni 50 wakati huo huo klabu ya Young Africans Sports Club almaarufu
Timu ya Wananchi wakijitwalia shilingi milioni 45.
189.
Mheshimiwa Spika, ninavipongeza sana vilabu hivyo kwa kufika hatua
Afrika. Ni matumaini yetu sote kuwa vilabu hivyo na vingine vinavyoshiriki mashindano
ya kimataifa vitaendelea kujituma na kupambana ili vikombe vya ushindi vije nyumbani.
190.
Mheshimiwa Spika, kwa mwaka 2023/2024 Serikali itaendelea kuratibu
Tanzania Bara; kuratibu Programu ya Sanaa na Michezo ya kuanzia ngazi ya Mtaa kwa
Mtaa kuelekea ngazi za juu ikiwemo “Taifa Cup”; kutenga maeneo ya michezo kwa
lengo la kujenga miundombinu ya mchezo na kuimarisha michezo katika ngazi za mikoa
na wilaya; kuhakikisha kazi za sanaa na utamaduni zinazoandaliwa zinazingatia maadili
ya jamii na Taifa kwa ujumla; na kuendelea kutambua maeneo ya urithi wa utamaduni
na ukombozi katika mikoa na halmashauri za wilaya kwa lengo la kulinda, kuhifadhi na
kuendeleza maeneo hayo ili kuinua utalii wa kiutamaduni na kiukombozi nchini.
HITIMISHO
32
191.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Ofisi ya Waziri Mkuu
huduma bora kwa wananchi; kuratibu shughuli za maafa nchini; kuratibu shughuli za
Serikali Bungeni; kushughulikia kero na malalamiko mbalimbali ya wananchi; kufanya
ufuatiliaji na tathmini ya utendaji wa Serikali; na kuratibu masuala yanayohusu kazi,
maendeleo ya vijana, ajira, hifadhi ya jamii na huduma za watu wenye ulemavu.
192.
Mheshimiwa Spika, nimeeleza kwa muhtasari baadhi ya shughuli
zitakazofanyika kwa mwaka 2023/2024. Kwa kuhitimisha, ninapenda kusisitiza mambo
muhimu yafuatayo:
Mosi:
Wizara, taasisi za Serikali, Tawala za Mikoa na Halmashauri ziimarishe
ukusanyaji wa mapato na usimamizi wa nidhamu ya matumizi ya fedha za
umma pamoja na kutekeleza vipaumbele vilivyoainishwa katika Mpango na
Bajeti ya Mwaka 2023/2024 hususan miradi ya kitaifa ya kimkakati;
Pili:
Wadau wote pamoja na Serikali kwa ujumla waendelee kutumiamatokeo ya
Sensa ya Watu na Makazi ya mwaka 2022 katika shughuli mbalimbali kama
vile uwekezaji, biashara, tafiti na mipango mbalimbali ya maendeleo. Serikali
itaendelea kusimamia utekelezaji wa Mpango Kazi wa Mwongozo wa Kitaifa wa
Matumizi ya Matokeo ya Sensa ili kuongeza uelewa, uwazi na kupanua wigo
wa matumizi ya matokeo ya sensa kwa Serikali, wananchi na wadau wote;
Tatu: Viongozi wote wa Serikali, dini, mila na vyama vya siasa wakemee kwa nguvu
zote ushiriki wa sehemu yoyote ya jamii katika matendo yasiyoendana na
mila, tamaduni na desturi za Watanzania. Hii ni pamoja na wazazi na walezi
wote kushiriki kikamilifu katika makuzi na malezi bora ya watoto
yatakayosaidia kuwaepusha na vitendo viovu;
Nne:
Serikali na taasisi ziendelee kuhakikisha mazingira ya biashara na uwekezaji
nchini yanaendelea kuimarishwa ili kuvutia uwekezaji wa ndani na nje ya nchi;
Tano: Wizara na taasisi ziendelee kutenga fedha kwa ajili ya shughuli za ufuatiliaji na
tathmini katika maeneo yao ikiwa ni pamoja na kuwajengea uwezo wataalamu
wanaotekeleza jukumu hilo. Lengo ni kuwezesha utendaji wenye matokeo na
kufanikisha utoaji wa huduma bora kwa wananchi; na
Sita: Viongozi wa siasa, dini na wadau wengine wahamasishe wananchi kushiriki
kikamilifu katika maandalizi na uchaguzi wa Serikali za Mitaa wa Mwaka 2024.
MAKADIRIO YA MAPATO NA MATUMIZI YA FEDHA ZA OFISI YA WAZIRI
MKUU NA OFISI YA BUNGE KWA MWAKA 2023/2024
193.
Mheshimiwa Spika, kwa mwaka 2023/2024, Ofisi ya Waziri Mkuu na
173,733,110,000. Kati ya fedha hizo, shilingi 121,364,753,320 ni kwa ajili ya
matumizi ya kawaida na shilingi 52,368,356,680 ni kwa ajili ya matumizi ya
maendeleo.
33
194.
Mheshimiwa Spika, vilevile naliomba Bunge lako tukufu liidhinishe
shilingi 160,458,877,000 ni kwa ajili ya matumizi ya kawaida na shilingi
5,169,020,000 ni kwa ajili ya matumizi ya maendeleo.
195.
Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja.
HOTUBA YA MHESHIMIWA KASSIM MAJALIWA MAJALIWA (MB.), WAZIRI
MKUU WA JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA, KUHUSU MAPITIO NA
MWELEKEO WA KAZI ZA SERIKALI NA MAKADIRIO YA MAPATO NA
MATUMIZI YA FEDHA ZA OFISI YA WAZIRI MKUU NA OFISI YA BUNGE KWA
MWAKA 2023/2024
UTANGULIZI
Shukrani
1.
Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja kwamba kutokana na taarifa
Bunge za Utawala, Katiba na Sheria; Afya na Masuala ya UKIMWI; Ustawi na
Maendeleo ya Jamii; na Bajeti zilizochambua Bajeti ya Ofisi ya Waziri Mkuu na Mfuko
wa Bunge, sasa naliomba Bunge lako lipokee na kujadili Taarifa ya Mapitio ya
Utekelezaji wa Kazi za Serikali kwa mwaka 2022/2023 na Mwelekeo wa Kazi zake kwa
mwaka 2023/2024. Aidha, naomba Bunge lako Tukufu likubali kupitisha makadirio ya
mapato na matumizi ya fedha ya Ofisi ya Waziri Mkuu na taasisi zilizo chini yake pamoja
na Ofisi ya Bunge kwa mwaka 2023/2024.
2.
Mheshimiwa Spika,awali ya yote, ninamshukuru Mwenyezi Mungu, mwingi
kujadili Taarifa ya Mapitio ya Utekelezaji wa Kazi za Serikali kwa Mwaka 2022/2023 na
mwelekeo wake kwa mwaka 2023/2024 tukiwa wenye afya njema.
3.
Mheshimiwa Spika, itakumbukwa kuwa huu ni Mkutano wa 11 wa Bunge la
wenzangu, tuitumie vyema fursa hii kutoa maoni na ushauri ili kuisaidia Serikali
kuimarisha utekelezaji wa vipaumbele vilivyoainishwa kwenye Mpango na Bajeti ya
Mwaka 2023/2024. Napenda kuwahakikishia kuwa Serikali itapokea maoni na ushauri
wenu na kuyafanyia kazi kwa maslahi mapana ya wananchi.
Salamu za Pole
4.
Mheshimiwa Spika, nchi yetu kwa nyakati tofauti imekumbwa na maafana
uharibifu wa mali na mazingira. Nitumie fursa hii kuwapa pole Watanzania wote
waliopoteza ndugu, jamaa na mali zao katika maafa. Aidha, ninamwomba Mwenyezi
Mungu awajalie majeruhi wote uponyaji wa haraka na aendelee kuwapumzisha kwa
amani wale waliopoteza maisha.
Salamu za Pongezi
5.
Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kumpongeza Mheshimiwa Dkt. Samia
vyema na kupata maendeleo na mafanikio makubwa katika kipindi kifupi cha miaka
miwili ya uongozi wake. Mafanikio hayo ni pamoja na uboreshaji wa miundombinu na
huduma za afya, maji, elimu, umeme na uchukuzi, kuboresha hali ya chakula na lishe
na kuimarisha hali ya kisiasa nchini na mahusiano ya kimataifa.
6.
Mheshimiwa Spika, napenda pia kuwapongeza Mheshimiwa Dkt. Philip
Dkt. Hussein Ali Mwinyi, Rais wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi
1
kutokana na uongozi wao makini na jitihada zao katika kuhakikisha Taifa letu linapata
maendeleo.
7.
Mheshimiwa Spika, hivi karibuni, Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan,
watendaji wakuu wa taasisi na viongozi wa Tawala za Mikoa na Mamlaka za Serikali za
Mitaa. Mabadiliko hayo, yamelenga kuimarisha utendaji kazi Serikalini ikiwa ni pamoja
na utoaji huduma bora na kushughulikia kero mbalimbali za wananchi.
8.
Mheshimiwa
Spika, ninawapongeza
viongozi
na
watendaji
wote
niwapongeze Mheshimiwa Jenista Joakim Mhagama Mbunge wa Peramiho na Waziri wa
Nchi Ofisi ya Waziri Mkuu Sera, Bunge na Uratibu; Mheshimiwa George Boniface
Simbachawene Mbunge wa Kibakwe na Waziri wa Nchi Ofisi ya Rais, Menejimenti ya
Utumishi wa Umma na Utawala Bora; na Mheshimiwa Abdallah Hamis Ulega Mbunge wa
Mkuranga na Waziri wa Mifugo na Uvuvi. Vilevile, nimpongeze Mheshimiwa Hamis
Mohamed Mwinjuma almaarufu Mwana FA, Mbunge wa Jimbo la Muheza kwa kuteuliwa
kushika nafasi ya Naibu Waziri wa Utamaduni, Sanaa na Michezo. Ninawatakia kila la
kheri viongozi wote walioteuliwa katika utekelezaji wa majukumu yao mapya.
9.
Mheshimiwa Spika, vilevile, nitumie fursa hii kuwasisitiza wateuliwa wote
semina ya viongozi iliyofanyika hivi karibuni, Ilani ya Chama cha Mapinduzi kwa ajili ya
Uchaguzi Mkuu wa Mwaka 2020 pamoja na mipango ya kitaifa na kimataifa katika
utekelezaji wa majukumu yao. Aidha, natoa rai kwa viongozi hao kuhakikisha
wanatanguliza mbele maslahi ya Taifa na kuwahudumia wananchi ipasavyo.
10.
Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kukupongeza wewe binafsi kwa
Naibu Spika kwa namna ambavyo ameendelea kusimamia shughuli za Bunge kwa
uwezo mkubwa. Waheshimiwa Wabunge wenzangu hakika mtakubaliana nami kuwa
Viongozi hawa ni makini sana na wameonesha ukomavu mkubwa wa kisiasa wakati
wote wakiendesha vikao vya Bunge hili. Nitoe wito kwetu sote tuendelee kuwapa
ushirikiano ili waendelee kuliongoza vema Bunge letu na kulifanya liendelee
kuheshimika ndani na nje ya mipaka ya nchi yetu.
11.
Mheshimiwa Spika, nitumie nafasi hii, kumshukuru Mheshimiwa Dkt.
Bunge ya Utawala, Katiba na Sheria; Mheshimiwa Stansilaus Nyongo, Mbunge wa Jimbo
la Maswa Mashariki na Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Afya na Masuala
ya UKIMWI; Mheshimiwa Fatma Hassan Toufiq, Mbunge wa Viti Maalumu na
Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Ustawi na Maendeleo ya Jamii;
Mheshimiwa Sillo Daniel Baran, Mbunge wa Babati Vijijini na Mwenyekiti wa Kamati ya
Kudumu ya Bunge ya Bajeti na wajumbe wote wa kamati hizo kwa michango yao
iliyosaidia kuboresha Mpango na Bajeti ya Ofisi ya Waziri Mkuu na Mfuko wa Bunge.
12.
Mheshimiwa Spika, ninatambua ulifanya mabadiliko ya Wenyeviti na
walioteuliwa na kuwatakia kila la kheri katika utekelezaji wa majukumu yao. Vilevile,
ninawashukuru sana Wajumbe wa Kamati zote za Kudumu za Bunge lako tukufu kwa
2
ushauri walioutoa wakati wa kupitia Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara, Mikoa,
Wakala, Idara za Serikali zinazojitegemea na Mamlaka za Serikali za Mitaa. Maoni na
ushauri wao utazingatiwa vilivyo wakati wa utekelezaji wa Mpango na Bajeti ya Serikali
kwa Mwaka 2023/2024.
13.
Mheshimiwa Spika, Bunge lako Tukufu lilifanya uchaguzi wa wenyeviti wa
Najma Murtaza Giga Mbunge wa Viti Maaalum na Makamu Mwenyekiti wa Kamati ya
Kudumu ya Bunge ya Ardhi, Maliasili na Utalii naMheshimiwa Daniel Baran Sillo,
Mbunge wa Babati Vijijini na Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Bajeti, na
Mheshimiwa David Mwakiposa Kihenzile Mbunge wa Mufindi Kusini na Mwenyekiti wa
Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Viwanda, Biashara, Kilimo na Mifugo kwa kuchaguliwa
kuwa wenyeviti wa Bunge. Nawapongeza sana na kuwatakia majukumu mema ya
kuliongoza Bunge.
14.
Mheshimiwa Spika, ninawashukuru Waheshimiwa Mawaziri na Naibu
Makatibu Wakuu; Naibu Mwanasheria Mkuu wa Serikali; Naibu Makatibu Wakuu; na
Wakuu wa Wilaya, Idara, Mashirika, Wakala na Taasisi zote za Serikali kwa ushirikiano
mkubwa mnaonipa katika kutekeleza majukumu ya Ofisi ya Waziri Mkuu. Kipekee,
niwapongeze na kuwashukuru wafanyakazi wote wa Serikali na taasisi zake kwa
kufanya kazi kwa weledi, utaalamu na umahiri mkubwa na hivyo, kuwezesha Serikali
kutekeleza majukumu yake kwa ufanisi.
15.
Mheshimiwa Spika, kwa namna ya pekee, nawashukuru Mheshimiwa
(Sera, Bunge na Uratibu); Mheshimiwa Profesa Joyce Lazaro Ndalichako, Mbunge wa
Kasulu Mjini na Waziri wa Nchi, Ofisi ya Waziri Mkuu (Kazi, Vijana, Ajira na Wenye
Ulemavu); Mheshimiwa Paschal Patrobas Katambi, Mbunge wa Shinyanga Mjini na
Naibu Waziri wa Nchi, Ofisi ya Waziri Mkuu (Kazi, Vijana, Ajira na Wenye Ulemavu) na
Mheshimiwa Ummy Hamis Nderiananga, Mbunge wa Viti Maalumu na Naibu Waziri wa
Nchi, Ofisi ya Waziri Mkuu (Sera, Bunge na Uratibu) kwa ushirikiano mkubwa
wanaonipa katika kutekeleza majukumu yangu.
16.
Mheshimiwa Spika, vilevile, nawashukuru sana Dkt. Jim James Yonazi,
Katundu, Katibu Mkuu, Ofisi ya Waziri Mkuu (Kazi, Vijana, Ajira na Wenye Ulemavu);
Wakurugenzi na Wakuu wa Vitengo; Wakuu wa taasisi zilizopo chini ya Ofisi ya Waziri
Mkuu; Ofisi Binafsi ya Waziri Mkuu na wafanyakazi wote kwa ushirikiano mkubwa
wanaonipatia wakati nikitekeleza majukumu yangu. Aidha, nitakuwa mchoyo wa fadhila
kama sitamshukuru Mheshimiwa George Boniface Simbachawene Mbunge wa Kibakwe
na Waziri wa Nchi, Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma na Utawala Bora,
Dkt. John Antony Kiang’u Jingu, Katibu Mkuu, Wizara ya Maendeleo ya Jamii, Jinsia,
Wanawake na Makundi Maalumu na Bwana Kaspar Kaspar Mmuya, Katibu Mkuu, Wizara
ya Mambo ya Ndani ya Nchi kwa ushirikiano walionipa wakati wakiwa Waziri wa Nchi,
Katibu Mkuu na Naibu Katibu Mkuu mtawalia katika Ofisi ya Waziri Mkuu (Sera, Bunge
na Uratibu). Ahsanteni na Hongereni Sana!
17.
Mheshimiwa Spika, ninapenda pia kuzishukuru sekta binafsi, nchi rafiki,
3
kuendelea kuunga mkono juhudi za Serikali za kuleta maendeleo. Serikali inatambua na
kuthamini michango yenu hususan katika utekelezaji wa afua muhimu kwa kutoa
misaada, mikopo nafuu na wakati mwingine utaalamu, kitendo ambacho kimekuwa
chachu ya kuharakisha maendeleo ya nchi yetu.
18.
Mheshimiwa
Spika, baada
ya
utangulizi
huo,
naomba
kuwasilisha
katika Ilani ya Uchaguzi ya Chama Cha Mapinduzi ya Mwaka 2020; maelekezo ya
nyaraka za kisera za kitaifa, kikanda na kimataifa ikiwemo Dira ya Maendeleo ya
Jumuiya ya Afrika Mashariki 2050, Ajenda 2063 ya Maendeleo ya Afrika, Malengo ya
Maendeleo Endelevu 2030, Dira ya Taifa ya Maendeleo ya Mwaka 2025, Mpango wa
Tatu wa Maendeleo wa Miaka Mitano, na Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo wa
Taifa wa Mwaka 2023/2024.
UTEKELEZAJI WA MIRADI YA KIPAUMBELE KWA MWAKA 2022/2023
19.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza miradi ya maendeleo
zimetolewa takribani Shilingi trilioni 8.64 kwa ajili ya utekelezaji wa miradi ya
miundombinu ya reli, barabara, viwanja vya ndege, huduma za jamii na nishati.
Utekelezaji wa miradi hiyo upo katika hatua mbalimbali kama ifuatavyo:
Mosi:
Ujenzi wa Reli ya Kati kwa Kiwango cha Kimataifa (SGR)
Serikali imetoa jumla ya Shilingi bilioni 762.99kutekeleza mradi huo ambapo
kipande cha Dar es Salaam – Morogoro (km 300) utekelezaji umefikia
asilimia 97.91; kipande cha Morogoro – Makutupora (km 422) asilimia 92.23;
kipande cha Mwanza – Isaka (km 341) asilimia 25.75; kipande cha
Makutupora – Tabora (km 371) asilimia 4.59; na kuanza kwa ujenzi wa
kipande cha Tabora – Isaka (km 165) na Tabora – Kigoma (Km 506).
Pili:
Mradi wa Kufua Umeme wa Maji wa Julius Nyerere (MW 2,115)
Serikali imetoa takribani Shilingi bilioni 869.93 kwa ajili utekelezaji wa mradi
huu ambao umefikia asilimia 83. Zoezi la ujazaji maji katika bwawa
lilizinduliwa rasmi na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania tarehe 22 Desemba 2022. Hadi Februari,
2023 kiwango cha maji kimefikia mita 134.39 kutoka usawa wa Bahari
ikilinganishwa na kiwango cha mita 163 kinachohitajika ili kuanza uzalishaji.
Tatu:
Uboreshaji wa Shirika la Ndege Tanzania
Utekelezaji wa mradi huu umegharimu takribani Shilingi bilioni 20.52.
Shughuli zilizofanyika ni pamoja na kulipa sehemu ya gharama za ununuzi
wa ndege tano ambapo kati ya hizo, ndege moja ni aina ya Boeing 767-300F
ya mizigo, ndege mbili aina ya Boeing 737-9, ndege moja aina ya Boeing
787-8 Dreamliner na ndege moja aina ya De Havilland Dash 8-Q400. Ndege
nne kati ya hizo zinatarajiwa kuwasili nchini kabla ya Novemba, 2023 na
ndege moja ya mizigo inatazamiwa kuwasili nchini hivi karibuni. Kuwasili kwa
ndege hizo kutasaidia Shirika la Ndege Tanzania (ATCL) kutanua mtandao
wa safari za ndani na nje ya nchi na hivyo kuchochea ukuaji wa sekta
nyingine za uchumi kama utalii, biashara na kilimo.
4
Nne:
Mradi wa Ujenzi wa Bomba la Mafuta Ghafi kutoka Hoima (Uganda)
hadi Tanga (Tanzania) lenye urefu wa km 1,443
Takribani shilingi bilioni 30.39 zimetolewa ili kulipa fidia wananchi 7,486 kati
ya 9,122 wanaopisha eneo la mkuza wa bomba; na Serikali imeendelea
kulipa hisa za umiliki katika Bomba la Mafuta Ghafi la Afrika Mashariki hadi
kufikia dola za Marekani milioni 131.0. Aidha, tayari kibali cha kuanza ujenzi
wa Bomba la Mafuta kimetolewa Januari, 2023. Vilevile, ujenzi wa karakana
ya kuweka mfumo wa kupasha joto mabomba katika kijiji cha Sojo, Nzega
Tabora umefikia asilimia 49.
Tano:
Mradi wa Kiwanda cha Sukari Mkulazi
Takribani shilingi bilioni39.84 zimetolewa ili kuendelea na ujenzi wa kiwanda
ambao umefikia asilimia 75. Aidha, hekta 219 zimepandwa miwa na kufanya
ukubwa wa eneo lililopandwa miwa kufikia hekta 2,974 sawa na asilimia 83
ya lengo la kupanda hekta 3,600. Kiwanda hicho kinatarajiwa kuongeza
uzalishaji wa tani 50,000 za sukari kwa mwaka pindi kitakapoanza uzalishaji
na hivyo kupunguza mahitaji ya kuagiza sukari nje ya nchi.
Sita:
Mradi wa Daraja la Kigongo – Busisi (Mwanza)
Takribani shilingi bilioni 93.09 zimetolewa kuendelea na ujenzi wa daraja hili
ambao umefikia asilimia 63. Kukamilika kwa Daraja hili kutapunguza muda
wa Wananchi kuvuka eneo la Kigongo – Busisi kutoka takribani masaa 2
mpaka dakika 4 kwa kutumia usafiri wa gari na dakika 10 kwa watembea
kwa miguu. Aidha, daraja hili litakuwa na uwezo wa kupitisha magari ya aina
yote wakati wote na kubeba uzito wa hadi tani 160.
Saba:
Miradi ya Ujenzi na Ukarabati wa Viwanja vya Ndege
Serikali ilitoa takribani shilingi bilioni 77.23kwa ajili ya kuendelea na ujenzi
wa Kiwanja cha Ndege cha Kimataifa cha Msalato ambapo utekelezaji
umefikia asilimia 10.2. Kazi nyingine ni kukamilika kwa upanuzi wa njia ya
kutua na kuruka ndege na kufungwa kwa mfumo wa kuongozea ndege
katika Kiwanja cha Ndege cha Dodoma; kukamilika kwa ujenzi wa Kiwanja
cha Ndege cha Geita; na kuendelea na ujenzi na ukarabati wa Viwanja vya
Ndege vya Songea kwa asilimia 98, Iringa asilimia 42 na Musoma asilimia 43.
HALI YA UCHUMI
20.
Mheshimiwa Spika, kwa kipindi cha takribani mwaka mmoja sasa, Dunia
Ukraine na Urusi. Vita hiyo ilianza wakati uchumi wa dunia ukiwa bado haujatengemaa
kutoka kwenye madhara ya janga la UVIKO – 19. Kwa msingi huo, tumeshuhudia
uchumi wa mataifa makubwa hususan katika bara la Ulaya ukiyumba na gharama za
maisha kuongezeka kutokana na mfumuko wa bei za nishati na chakula duniani.
21.
Mheshimiwa Spika, kwa mujibu wa taarifa ya Shirika la Fedha la Duniani
mwaka 2021 hadi asilimia 3.4 mwaka 2022. Aidha, kasi ya ukuaji wa uchumi wa dunia
inatarajia kupungua na kufikia asilimia 2.9 mwaka 2023. Vilevile, kasi ya ukuaji wa
uchumi wa nchi zilizoendelea imepungua na kufikia asilimia 2.7 mwaka 2022 kutoka
asilimia 5.4 mwaka 2021 na inatarajiwa kupungua na kufikia asilimia 1.2 mwaka 2023.
5
22.
Mheshimiwa Spika, uchumi wa nchi zinazoendelea na zinazoibuka kiuchumi
2021. Aidha, ukuaji wa uchumi katika nchi zinazoendelea na zinazoibuka kiuchumi
barani Asia, ikijumuisha China na India ulipungua na kufikia asilimia 4.3 mwaka 2022
ikilinganishwa na asilimia 7.4 mwaka 2021. Kwa upande wa nchi za Kusini mwa Jangwa
la Sahara, ukuaji wa uchumi ulipungua na kufikia wastani wa asilimia 3.8 mwaka 2022
ikilinganishwa na asilimia 4.7 mwaka 2021.
23.
Mheshimiwa Spika, kiwango cha wastani wa ukuaji wa Pato la Taifa kwa
mwa Afrika ni asilimia 4.0 ikilinganishwa na wastani wa ukuaji wa asilimia 4.2 mwaka
2021. Aidha, wastani wa ukuaji wa uchumi kwa nchi wanachama wa Jumuiya ya Afrika
Masharikiulikuwa ni asilimia 5.6 mwaka 2022 ikilinganishwa na wastani wa asilimia 5.7
mwaka 2021. Hali hii imesababishwa na kupungua kwa uzalishaji na shughuli za
kiuchumi katika nchi husika kwa mwaka 2020 kutokana na sababu mbalimbali
zikiwemo: utekelezaji wa masharti yaliyowekwa kuzuia maambukizi ya UVIKO-19 kama
kufunga mipaka, kusitisha safari za ndege za kimataifa, kusitisha baadhi ya shughuli za
kiuchumi zinazohusisha mikusanyiko na kuzuia watu kutoka nje.
24.
Mheshimiwa Spika, pamoja na kusuasua kwa ukuaji wa uchumi wa dunia
na Afrika Mashariki, hali ya ukuaji wa uchumi kwa nchi yetu kwa kipindi cha robo ya
kwanza hadi ya tatu ya mwaka 2022 imeimairika ikilinganishwa na mwaka 2021. Katika
kipindi cha Januari hadi Septemba 2022, uchumi wa taifa ulikua kwa wastani wa
asilimia 5.2 ikilinganishwa na asilimia 4.9 katika kipindi kama hicho mwaka 2021. Ukuaji
chanya wa uchumi ulichangiwa na hatua zinazoendelea kuchukuliwa na Serikali
inayoongozwa na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan ikiwemo uwekezaji wa
kimkakati katika miundombinu ya nishati, maji, afya, elimu, barabara, reli na viwanja
vya ndege; kuongezeka kwa uzalishaji wa madini, hususan dhahabu na makaa ya
mawe, kuongezeka kwa mikopo katika sekta binafsi ambayo imechochea shughuli za
kiuchumi na kuongezeka kwa shughuli za utalii.
25.
Mheshimiwa Spika, ukuaji wa uchumi wa Tanzania kwa mwaka 2022
mwaka 2021 na kuongezeka hadi kufikia asilimia 5.3 mwaka 2023. Maoteo ya ukuaji wa
uchumi wa Tanzania yamezingatia hatua zinazoendelea kuchukuliwa na Serikali katika
kukabiliana na athari zitokanazo na vita kati ya Ukraine na Urusi ikiwemo: kuchochea
uzalishaji katika sekta za kilimo, mifugo, uvuvi na madini; uimarishaji wa miundombinu
ya barabara mijini na vijijini, nishati na maji; uboreshaji wa huduma za jamii; kuendelea
na utekelezaji wa miradi inayochachua shughuli za kiuchumi ikiwemo reli, upanuzi wa
bandari, usambazaji umeme vijijini; na uboreshaji wa mazingira ya biashara na
uwekezaji. Hata hivyo, kulingana na utabiri wa hali ya hewa ambao umebainisha
uwezekano wa kuwa na mvua chini ya wastani, hali hiyo inaweza kuathiri uzalishaji
katika sekta ya kilimo, upatikanaji wa nishati ya umeme, na maji na hivyo kuathiri
ukuaji wa uchumi.
Mfumuko wa Bei
6
26.
Mheshimiwa Spika, madhara ya vita vya Urusi na Ukraine yamesababisha
kwa gharama za uzalishaji na usafirishaji na kupanda kwa bei za bidhaa mbalimbali.
27.
Mheshimiwa Spika, mfumuko wa bei nchini kwa mwaka 2022 ulifikia
hivyo, kiwango hiki kipo ndani ya malengo ya kati ya asilimia 3.0 hadi 5.0 na vigezo vya
mtangamano wa kiuchumi wa kikanda wa Jumuiya ya Afrika Mashariki na Jumuiya ya
Maendeleo Kusini mwa Afrika. Sababu zilizochangia kuongezeka kwa mfumuko wa bei
katika kipindi husika ni pamoja na: kupanda kwa bei za bidhaa ikiwemo mafuta ya kula,
mbolea na petroli kufuatia kuvurugika kwa mnyororo wa uzalishaji na usambazaji wa
bidhaa na huduma katika soko la dunia uliotokana na athari za vita kati ya nchi za Urusi
na Ukraine; na kupungua kwa upatikanaji wa mazao ya chakula nchini na nchi jirani
kulikosababishwa na mabadiliko ya tabianchi hususan maeneo yanayotegemea mvua za
vuli.
28.
Mheshimiwa Spika, mfumuko wa bei nchini unatarajiwa kuendelea kuwa
kiuchumi vya kikanda kutokana na hatua zilizochukuliwa na zinazoendelea kuchukuliwa
na Serikali ikiwemo: kuongeza bajeti katika sekta za kilimo, mifugo, uvuvi na nishati ili
kuchochea uzalishaji wa ndani na kupunguza nakisi ya urari wa biashara; usimamizi
madhubuti wa sera za fedha na bajeti; utulivu wa thamani ya shilingi na kuimarisha
upatikanaji wa umeme nchini.
UWEKEZAJI
29.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza mikakati mbalimbali
Bunge lako tukufu imetunga Sheria ya Uwekezaji Tanzania Namba 10 ya Mwaka 2022
ambayo pamoja na mambo mengine inalenga kuweka mazingira bora ya uwekezaji.
Aidha, Serikali imeendelea kuratibu mradi wa maandalizi ya Kongani ya Viwanda ya
Kwala yenye ukubwa wa ekari 2,500 ambapo kiasi cha Dola za Kimarekani bilioni tatu
zinatarajiwa kuwekezwa. Mradi huu unatarajiwa kuzalisha jumla ya ajira za moja kwa
moja 100,000, ajira zisizo za moja kwa moja 300,000 na bidhaa za takriban Dola za
Marekani bilioni 6 kwa mwaka. Vilevile, Serikali inaendelea kuratibu maandalizi ya
kongani na maeneo mengine ya kiuchumi ikiwemo, Kongani ya Magu na Misungwi
pamoja na Eneo Maalumu la Kiuchumi Nala.
30.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza programu zinazolenga
zinajumuisha kuboresha mazingira ya uondoshaji wa shehena bandarini ambapo Serikali
inajenga Mfumo wa Pamoja wa Kielektroniki wa Uondoshwaji wa Shehena Bandarini.
Aidha, Serikali imekamilisha mkakati wa uendeshaji wa mfumo huo na Mfumo wa Utoaji
wa Vibali na Leseni za Mazao utakaounganishwa na Mfumo wa Pamoja wa Kielektroniki
wa Uondoshwaji wa Shehena Bandarini kwa ajili ya kurahisisha utoaji wa vibali na leseni
za mazao.
31.
Mheshimiwa Spika, katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
kuongeza mchango wa sekta hiyo katika kukuza uchumi. Aidha, Serikali itaendelea
7
kufanya mapitio ya sera, sheria, kanuni na miongozo mbalimbali inayohusu uwekezaji
kwa lengo la kuweka mazingira bora ya uwekezaji nchini ikiwa ni pamoja na kukuza
ushiriki wa Watanzania katika miradi ya kimkakati ya uwekezaji.
SIASA
Hali ya Siasa na Kuimarika kwa Demokrasia Nchini
32.
Mheshimiwa Spika, kwa ujumla hali ya siasa nchini ni tulivu na Vyama vya
katika maeneo mbalimbali nchini. Aidha, Serikali imeendelea kuratibu vikao vya
maridhiano ya kisiasa na Vyama vya Siasa nchini ili kuleta umoja, amani na utulivu
katika nchi yetu ambao umekuwa ni utamaduni wetu tangu tupate uhuru. Kipekee
naomba nimpongeze Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya
Muungano wa Tanzania ambaye amekuwa mstari wa mbele katika kuhakikisha
kunakuwepo na mtangamano wa kisiasa nchini unaojumuisha siasa safi, za kiustaarabu
na zinazoheshimu mawazo ya kila mmoja wetu.
33.
Mheshimiwa Spika, katika jitihada za kukuza na kuimarisha demokrasia ya
vya Siasa kwa kuhakikisha kunakuwepo na fursa sawa katika shughuli za siasa nchini.
Katika mwaka 2022/2023, Serikali imetoa ruzuku jumla ya shilingi bilioni 17.5 kwa
vyama vya siasa sita vyenye sifa ya kupata ruzuku. Vyama hivyo ni NCCR-Mageuzi,
CCM, CHADEMA, DP, CUF na ACT-Wazalendo. Hatua hii, imesaidia kuendeleza na
kuimarisha uendeshaji wa shughuli za vyama vya siasa na demokrasia nchini.
34.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, chaguzi ndogo za ubunge
Chaguzi hizo zimefanyika kutokana na sababu mbalimbali zikiwemo vifo na baadhi ya
Waheshimiwa Madiwani kukosa sifa za kuendelea na nyadhifa hizo. Nitumie fursa hii
kuvishukuru vyama vyote vilivyoshiriki chaguzi hizo kwani vimeonesha ukomavu
mkubwa wa kisiasa. Kipekee nikipongeze Chama cha Mapinduzi kwa ushindi wa Jimbo
la Amani pamoja na viti 12 vya udiwani katika chaguzi hizo.
35.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, shughuli za maandalizi ya
mwaka 2024 zitaendelea. Kazi zitakazofanyika ni pamoja na kulifanyia maboresho
Daftari la Kudumu la Wapiga Kura; kuboresha mifumo ya menejimenti ya uchaguzi;
kuendelea na mchakato wa marekebisho ya sheria za uchaguzi; kuandaa kanuni za
uchaguzi wa Rais, Wabunge na Madiwani; na kutoa elimu ya mpiga kura kwa wananchi.
Nitumie fursa hii kuwaomba viongozi wa vyama vya siasa kuhamasisha Wanachama na
Watanzania wote wenye sifa kujiandikisha kwenye daftari hilo na kupata kitambulisho
halali cha mpiga kura pale zoezi hilo litakapoanza rasmi.
BUNGE
36.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Ofisi ya Bunge imeendesha
kipindi hicho, jumla ya maswali ya msingi 460 pamoja na ya nyongeza 1,426 yaliulizwa
Bungeni na kujibiwa na Serikali.
8
37.
Mheshimiwa Spika, Bunge pia lilijadili na kupitisha miswada saba na
hatimaye kuwasilishwa Serikalini kwa utekelezaji. Vilevile, Kamati za Kudumu za Bunge
zilifanya uchambuzi wa Miswada ya Sheria, Sheria ndogo, Taarifa za Uwekezaji wa
Mitaji ya Umma, Taarifa ya Mdhibiti na Mkaguzi wa Hesabu za Serikali, Taarifa za
Utendaji wa Wizara na Taasisi za Serikali na ufuatiliaji wa utekelezaji wa afua za
UKIMWI.
38.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Ofisi ya Bunge itaendelea
Kudumu za Bunge. Kuratibu ushiriki wa Wabunge katika mikutano ya kimataifa ikiwemo
Bunge la Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika, Bunge la Jumuiya ya Afrika
Mashariki, Bunge la Umoja wa Afrika na Mabunge ya Jumuiya ya Madola. Aidha,
Ukumbi wa Bunge utaendelea kuimarishwa pamoja na kukarabati jengo la kumbi za
Bunge na majengo ya ofisi.
MAHAKAMA
39.
Mheshimiwa Spika, ni azma ya Serikali ya awamu ya sita kuhakikisha haki
kutekeleza azma hiyo, Serikali imeendelea kufanya maboresho mbalimbali ya kiutendaji
pamoja na ujenzi wa miundombinu muhimu ya mahakama kwa lengo la kuongeza
ufanisi wa utendaji wa mahakama na kuimarisha mifumo ya utoaji haki.
40.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imekamilisha miradi
Aidha, ujenzi wa Mahakama za Wilaya 28 katika Wilaya za Same, Mwanga,
Tandahimba, Nanyumbu, Namtumbo, Mvomero, Gairo, Ngara, Kilombero, Mkinga,
Kakonko, Buhigwe, Uvinza, Butiama, Rorya, Itilima, Busega, Mbogwe, Nyang’hwale,
Kyerwa, Misenyi, Tanganyika, Kaliua, Manyoni, Bunda, Kilindi, Rungwe na Sikonge
umekamilika. Vilevile, ujenzi wa mahakama ya mwanzo katika Wilaya ya Kilindi eneo la
Kimbe na ukarabati wa Mahakama Kuu ya Tabora pamoja na Mahakama ya Hakimu
Mkazi Moshi umekamilika.
41.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali inaendelea na ujenzi wa Mahakama
saba za Kinesi, Mahenge, Luilo, Newala, Usevya, Nyakibimbili na Kabanga. Kwa upande
mwingine, inaendelea kutekeleza mradi wa ujenzi wa jengo la makao makuu Jijini
Dodoma, nyumba za majaji na ukarabati wa jengo la zamani la makao makuu Dodoma
na jengo la mahakama Wilaya ya Maswa.
42.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha mifumo ya utoaji haki, Serikali
kutoka 78 hadi 98. Vilevile, idadi ya mahakimu iliongezeka kutoka mahakimu 245 hadi
293.
43.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023 Mahakama imesikiliza na
katika mahakama, kuendesha mashauri na mikutano kwa njia ya mtandao na
kukamilika kwa miundombinu muhimu ya mahakama.
9
44.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
Mahakama karibu na wananchi ili huduma hizo zipatikane kwa wakati na gharama
nafuu.
SEKTA ZA UZALISHAJI
Kilimo
45.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutoa kipaumbele katika sekta ya
lengo la kuongeza tija na uzalishaji wa mazao ya chakula na biashara zimeendelea
kuchukuliwa. Hatua hizo ni pamoja na: kuwezesha wakulima kupata mbegu bora
zinazoendana na hali ya hewa nchini; kutoa ruzuku ya pembejeo hususan mbolea na
mbegu; kuwezesha upatikanaji wa teknolojia mpya na zana za kisasa; kuimarisha
huduma za ugani; kuongeza eneo la umwagiliaji kwa kuanzisha skimu mpya na
kukarabati skimu za umwagiliaji zilizopo; na upatikanaji wa masoko ya mazao ndani na
nje ya nchi ili kuhakikisha wakulima wananufaika na mauzo ya mazao.
46.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imesaini mikataba
skimu za umwagiliaji. Mikataba hiyo inahusu ujenzi wa mabwawa nane, skimu mpya 13
na ukarabati wa skimu za umwagiliaji 17. Ujenzi na ukarabati wa skimu hizo utaongeza
eneo la umwagiliaji kwa hekta 50,930 na hivyo kufanya eneo la umwagiliaji kufikia
hekta 778,210.6 kutoka hekta 727,280 mwaka 2021/2022.
47.
Mheshimiwa Spika, pamoja na changamoto za hali ya hewa, hali ya
Katika msimu wa kilimo wa mwaka 2022/2023, uzalishaji wa mazao ya chakula kitaifa
ulikuwa tani milioni 17.4 ikilinganishwa na mahitaji halisi ya tani milioni 15.1. Uzalishaji
huo umeihakikishia nchi utoshelevu wa chakula kwa asilimia 115 kwa msimu wa kilimo
wa mwaka 2023/2024.
48.
Mheshimiwa Spika, pamoja na uwepo wa ziada ya mazao ya chakula.
chakula nchini umeendelea kuwepo kutokana na ziada inayotokana na mazao yasiyo ya
nafaka.
49.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua mbalimbali ili
mahindi zilisambazwa katika Halmashauri 59 zilizopata changamoto ya upungufu wa
chakula kwa mwaka 2022/2023. Mahindi hayo yaliuzwa kwa bei ya chini ya soko ili
kuimarisha upatikanaji wa chakula katika maeneo hayo.
50.
Mheshimiwa Spika, sambamba na hatua hizo, Serikali imeendelea kuratibu
tija katika kilimo. Hadi Februari, 2023 upatikanaji wa mbolea umefikia tani 407,333
sawa na asilimia 58.33 ya mahitaji ya tani 698,260. Upatikanaji huo umechangiwa na
tani 28,672 zilizozalishwa ndani, tani 251,697 zilizoingizwa kutoka nje ya nchi na tani
126,963 ambazo ni bakaa ya msimu wa 2022/2023. Serikali inaendelea kuhakikisha
10
mbolea iliyobaki inapatikana na kusambazwa kwa wakulima kwa wakati ili kukidhi
mahitaji ya kila mkoa na kupunguza makali ya bei.
51.
Mheshimiwa Spika, Serikali katika kukabiliana na changamoto ya uzalishaji
mikoa ya Singida, Dodoma, Kagera, Mbeya na Mwanza kwa utaratibu wa ruzuku. Hatua
hiyo, itasaidia kuongeza uzalishaji wa mafuta ya kula na kupunguza matumizi ya fedha
za kigeni kuagiza kutoka nje ya nchi. Vilevile, imegawa lita 63,606 za viuatilifu katika
mikoa 15 nchini ili kuthibiti viwavijeshi, nzi wa matunda na ndege waharibifu aina ya
Quelea Quelea. Hatua hiyo imesaidia kuokoa ekari 159,015 za mazao mbalimbali
yakiwemo mahindi na mpunga.
52.
Mheshimiwa Spika, katika kuhakikisha kasi ya kutoa huduma kwa
mafunzo na vitendea kazi kwa maafisa ugani. Licha ya hayo, imeanzisha Kituo Cha
Huduma kwa Wateja. Kituo hicho kimeshatoa huduma ya ushauri na taarifa za kilimo
kwa wakulima na wadau wapatao 12,248. Aidha, kwa kupitia mfumo wa M-Kilimo,
wakulima 7,269,101 na Maafisa Ugani 9,985 wamesajiliwa kwa ajili ya huduma za
ushauri wa kitaalamu. Teknolojia hii itawawezesha wakulima, wafugaji na wavuvi
kuyafikia masoko ya mazao kwa njia ya simu.
Kuimarisha Ushirika
53.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua mbalimbali ili
kuimarisha udhibiti na usimamizi wa vyama vya ushirika; kuhamasisha Wananchi
kujiunga au kuanzisha vyama vya ushirika; kuimarisha upatikanaji wa masoko ya ndani
na nje ya nchi; kukuza matumizi ya TEHAMA na kufanya kaguzi.
54.
Mheshimiwa Spika, kutokana na hatua hizo, mauzo kuipitia Vyama vya
zenye thamani ya shilingi trilioni 1.7 ikilinganishwa na tani 597,298 zenye thamani ya
shilingi trilioni 1.5 mwaka 2021/2022 kutoka kwenye mazao ya tumbaku, korosho,
pamba, kahawa, ufuta, kakao, mkonge, chai, mbaazi, soya, zabibu, miwa na maharage.
Benki ya Maendeleo ya Kilimo
55.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa uwezeshaji, Benki ya Maendeleo ya
78.54 kwa wakulima 119,797 wanaojishughulisha na kilimo, mifugo na uvuvi. Aidha,
kupitia Mfuko wa Dhamana kwa Wakulima Wadogo imetoa dhamana ya mikopo yenye
thamani ya shilingi bilioni 12.95 na kunufaisha wananchi 961 katika mikoa 20 katika
shughuli za kilimo, mifugo na uvuvi.
56.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kuongeza
Vilevile, itaendelea kuimarisha huduma za ugani na upatikanaji wa masoko ya mazao ya
kilimo na kuwajengea uwezo wakulima wadogo.
Mifugo
57.
Mheshimiwa Spika, kuimarika kwa huduma za ugani ikiwemo utoaji elimu
11
kuongezeka kwa uzalishaji wa maziwa kufikia lita bilioni 3.62 katika mwaka 2022/2023
ikilinganishwa na lita bilioni 3.4 mwaka 2021/2022. Aidha, uzalishaji wa zao la nyama
umeongezeka kwa asilimia 4.3 kutoka tani 769,966.66 mwaka 2021/2022 hadi tani
803,264.32 mwaka 2022/2023. Vilevile, jumla ya vipande milioni 14.19 vya ngozi
vyenye thamani ya shilingi bilioni 31.11 vilizalishwa ikilinganishwa na vipande milioni
13.56 vyenye thamani ya shilingi bilioni 28.5 vilivyozalishwa mwaka 2021/2022.
58.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imenunua pikipiki
Vijiji. Vilevile, Serikali imewezesha mafunzo rejea kwa Maafisa Ugani 487 na wataalam
wawakilishi 28 kutoka sekta binafsi katika kanda nane. Mafunzo hayo yalihusu Mpango
wa Mabadiliko wa Sekta ya Mifugo, Ufugaji bora na wa Kibiashara, Fursa za Uwekezaji
katika sekta ya mifugo, matumizi ya mifumo ya TEHAMA katika utoaji wa huduma za
ugani, uboreshaji wa kosaafu za mifugo, udhibiti wa magonjwa ya mifugo, uendelezaji
wa malisho na upatikanaji wa maji.
59.
Mheshimiwa
Spika,
vifo
vya
mifugo vinavyotokana
na
magonjwa
yametokana na hatua ya Serikali kuimarisha huduma za mifugo pamoja na ujenzi wa
miundombinu muhimu ikiwemo majosho ya kuogesha mifugo.
60.
Mheshimiwa
Spika,
katika mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
malisho, maji na vyakula vya mifugo. Hali kadhalika, Serikali itaboresha huduma za
utafiti na mafunzo ya taaluma za mifugo pamoja na kuanzisha na kuendeleza vituo
atamizi vya uwekezaji vya vijana.
Uvuvi
61.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuinua kipato cha wananchi wake,
mwaka 2022/2023, tani 28,856.87 za samaki zilivuliwa kutoka katika ukuzaji viumbe
maji ikiwemo ufugaji kwenye mabwawa na vizimba. Kiasi hicho cha samaki kiliwezesha
mauzo ya nje ya nchi yenye thamani ya shilingi bilioni 238.49. Vilevile, tani za mwani
4,134.6 zenye thamani ya shilingi bilioni 4.34 zilizalishwa na kuuzwa nje ya nchi.
62.
Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka 2022/2023,
Serikali
imeendelea
samaki. Masoko yaliyoboreshwa ni pamoja na Zingibari (Halmashauri ya Mkinga),
Kipumbwi (Pangani), Ng’ombo (Nyasa), Manda (Ludewa), Maporomoko (Tunduma),
Kyamkwikwi (Muleba), Nyamikoma (Busega) pamoja na mialo ya kupokelea samaki
katika Halmashauri za Momba (Masuche), Nkasi (Karungu) na Chato (Chato beach).
63.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
Vilevile, itatoa kipaumbele katika kuimarisha afya ya mifugo, kuboresha huduma za
ugani, kuanzisha na kuendeleza vituo atamizi vya uwekezaji vya vijana, kuimarisha
huduma za utafiti na mafunzo ya taaluma za mifugo.
64.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali itaendelea kuimarisha Shirika la Uvuvi
12
ya uvuvi pamoja na kuimarisha huduma za utafiti, mafunzo na ugani. Aidha, Serikali
itaimarisha miundombinu ya masoko ya samaki, vituo vya kuendeleza ukuzaji wa
viumbe maji na kuanza ujenzi wa meli za uvuvi katika bahari kuu.
MALIASILI NA UTALII
65.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuimarisha sekta za maliasili na
na vivutio vyake kitaifa na kimataifa pamoja na kuimarisha mchango wa sekta hizo
kwenye pato la Taifa. Katika mwaka 2022/2023, programu mbalimbali zimeendelea
kutekelezwa ikiwemo Programu ya Tanzania – The Royal Tour na utangazaji wa vivutio
vya utalii kupitia matukio mbalimbali na vyombo vya habari ikiwemo Tanzania Safari
Channel.
66.
Mheshimiwa Spika, kutokana na jitihada hizo, idadi ya watalii wa kimataifa
milioni 1.4 mwaka 2022 sawa na ongezeko la asilimia 57.7. Vilevile, idadi ya watalii wa
ndani imeongezeka kutoka watalii 788,933 mwaka 2021 hadi watalii milioni 2.4 mwaka
2022 sawa na ongezeko la asilimia 199.5. Aidha, Hifadhi ya Taifa ya Serengeti
imeendelea kuwa hifadhi bora duniani ambapo kwa miaka minne mfululizo kuanzia
mwaka 2019 hadi 2022 imepata tuzo ya dhahabu ya utoaji wa huduma bora iliyotolewa
na European Society for Quality Research.
67.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa Hifadhi ya Taifa ya Ngorongoro,
kibinadamu hivyo kukosekana kwa uwiano baina ya uhifadhi, ukuzaji wa utalii na
maendeleo ya jamii. Hali hiyo imekuwa ikitishia uendelevu wa hifadhi na ustawi wa
maisha ya watu wanaoishi katika hifadhi hiyo kutokana na sheria za uhifadhi
kutoruhusu shughuli nyingi za kiuchumi na kimaendeleo katika eneo hilo. Ili kutatua
changamoto hiyo, Serikali iliendesha zoezi la hiari la kuondoa makazi na shughuli za
kibinadamu ndani ya Hifadhi kwa kuhamisha wenyeji waliokuwa tayari kuhama kwenda
kwenye maeneo yaliyotengwa katika Kijiji cha Msomera katika Halmashauri za Wilaya
za Handeni na Kilindi mkoani Tanga.
68.
Mheshimiwa Spika, zoezi hilo limefanyika kwa umakini mkubwa na kwa
watu 8,715 na mifugo 32,842 zilikuwa zimejiandikisha kwa ajili ya kuhama kwa hiari
kwenda Kijiji cha Msomera. Kati ya kaya hizo, kaya 551 zenye watu 3,010 na mifugo
15,521 tayari zimehamishwa kwa hiari kwenda Msomera.
69.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024 Serikali itaendelea kuibua na
meli, michezo na utamaduni. Vievile, itaendelea kuimarisha miundombinu katika
maeneo ya hifadhi, kukarabati majenzi ya kale na kuyatangaza kidijitali pamoja na
kutekeleza mikakati ya kuongeza thamani ya mazao ya misitu.
MADINI
70.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuipa kipaumbele sekta ya madini
13
la Taifa. Katika mwaka 2022/2023, Serikali ilianzisha vituo 26 vya ununuzi wa madini na
kutoa jumla ya leseni tano za uchenjuaji wa madini. Aidha, jumla ya shilingi bilioni
409.66 sawa na asilimia 85.43 ya lengo la shilingi bilioni 479.51 zilikusanywa kutokana
na mrabaha, ada ya ukaguzi, mauzo ya madini kwenye masoko na vituo na ada ya
leseni za uchimbaji.
71.
Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
wadogo; kuhamasisha shughuli za uongezaji thamani madini; kusimamia mifumo ya
ukaguzi wa shughuli za migodi; na kuzijengea uwezo taasisi zinazosimamia sekta hiyo.
NISHATI
72.
Mheshimiwa Spika,
Serikali imeendelea
kutekeleza
azma
yake
ya
nishati ya umeme, mafuta na gesi kwa uhakika na bei nafuu.
Umeme
73.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2022/2023,
Serikali
imeendelea
Machi, 2023 asilimia 76.7 ya Vijiji vya Tanzania Bara vimeunganishwa na huduma ya
umeme. Utekelezaji wa miradi hiyo ikiwa ni pamoja na mkakati wa kuboresha
upatikanaji wa nishati bora na safi ya kupikia kwa wananchi wanaoishi vijijini inaendelea
vizuri na ipo katika hatua mbalimbali.
74.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imekamilisha
Kinyerezi I Extension. Kufungwa kwa mitambo hiyo kumeongeza uwezo wa mitambo
kufua umeme katika gridi ya Taifa kwa asilimia 7.52. Aidha, uboreshaji wa mtandao wa
miundombinu ya kusafirisha na kusambaza umeme nchini umesaidia kuboresha maisha
ya watu kwa kutoa fursa za kiuchumi na kijamii.
Mafuta na Gesi
75.
Mheshimiwa Spika, katika kutimiza azma ya kuhakikisha kuwa asilimia 80
kazi cha Taifa kuchakata na kutoa suluhu ya afua ya nishati safi ya kupikia ambacho
nakisimamia mimi mwenyewe. Hii ni kufuatia maelekezo ya Mheshimiwa Dkt. Samia
Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kuhusu matumizi ya nishati
safi ya kupikia. Kazi zinazoendelea ni pamoja na kuandaa rasimu ya Dira ya Taifa ya
miaka 10 ya kuhamia katika matumizi ya nishati safi ya kupikia pamoja na Rasimu ya
Mpango Mkakati.
76.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa gesi, Serikali inaendelea kufanya tafiti
kuimarisha Mradi wa Kuchakata na Kusindika Gesi Asilia na Mkakati wa matumizi ya
nishati jadidifu na tungamotaka.
77.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024, Serikali
itaendelea
umeme, mafuta na gesi. Aidha, Serikali itaendelea kutekeleza Mradi wa Kusambaza
14
Umeme Vijijini Awamu ya Tatu na kusambaza umeme katika vitongoji 36,336 vya
Tanzania Bara.
ARDHI
78.
Mheshimiwa Spika, sekta ya ardhi imeendelea kuwa kiungo wezeshi kwa
utalii, madini na miundombinu. Katika, mwaka 2022/2023, Serikali imeandaa mipango
ya matumizi ya ardhi ya vijiji 110 katika Halmashauri za Wilaya 16 na Mipango ya
Matumizi ya Ardhi ya Wilaya tatu za Kigoma, Nsimbo na Ngorongoro. Idadi hii inafanya
kuwa na jumla ya vijiji 2,673 vyenye Mipango ya Matumizi ya Ardhi.
79.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
wa migogoro ya ardhi; kuboresha Mfumo wa Taarifa za Matumizi ya Ardhi nchini; na
kupanga, kurasimisha na kumilikisha ardhi kwa wananchi.
USAFIRI NA USAFIRISHAJI
80.
Mheshimiwa Spika, miundombinu ya usafiri na usafirishaji ni msingi wa
miundombinu hiyo unaipa fursa Serikali kuongeza thamani ya huduma na rasilimali
fedha zinazoonekana moja kwa moja kwa manufaa ya jamii.
Barabara na Madaraja
81.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imejenga jumla ya
barabara za mikoa na wilaya. Ujenzi huo umesaidia kurahisisha utoaji wa huduma ya
usafiri na usafirishaji katika maeneo tofauti nchini na umezingatia uendelevu kwa
watumiaji wa sasa na wa baadaye.
82.
Mheshimiwa Spika,
Serikali
inatambua
umuhimu
wa
kupunguza
utekelezaji wa majukumu ya wananchi na ukuaji wa uchumi wa Taifa. Katika hatua za
kuhakikisha kuwa huduma za uchukuzi zinaboreshwa, Serikali inaendelea na Awamu ya
Pili, Tatu, Nne na Tano ya ujenzi wa barabara na Miundombinu ya Mabasi yaendayo
Haraka Mkoani Dar es Salaam na ujenzi wa barabara za mchepuo (bypass) katika Mkoa
wa Dodoma na Wilaya ya Maswa.
83.
Mheshimiwa Spika, Awamu ya Pili (BRT II) ya ujenzi huo inayohusisha
barabara ya Kawawa kutoka makutano ya Magomeni kupitia Chang’ombe hadi
makutano ya barabara ya Kilwa umefikia asilimia 82. Mradi huu una barabara zenye
urefu wa kilomita 20.3; vituo vya mabasi 29; barabara za juu mbili; majengo mawili ya
Terminal; Depot moja na Feeder station nne.
Aidha, Awamu ya Tatu (BRT III) inayohusisha Barabara ya Nyerere kutoka katikati ya
Jiji la Dar es Salaam hadi Gongolamboto yenye urefu wa kilomita 23.6 imekamilika kwa
asilimia 5.
15
84.
Mheshimiwa Spika, kwa upande wa Jiji la Dodoma, ujenzi wa barabara ya
na magari yanayosafiri katika ushoroba wa kati na ushoroba wa Barabara Kuu ya Trans-
Africa 4 inayoanzia Cape Town, Afrika Kusini hadi Cairo, Misri. Mradi huu wenye
barabara yenye urefu wa jumla ya kilomita 112.3 umefikia kwa asilimia 17 katika
sehemu ya kwanza na sehemu ya pili imefikia asilimia 22. Aidha, ujenzi wa barabara ya
mchepuo Maswa (Maswa Bypass) yenye urefu wa kilomita 11.3 kwa kiwango cha lami
umefikia asilimia 72.
Vivuko
85.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kujenga vivuko vipya na kukarabati
vivuko ili kuharakisha na kurahisisha shughuli mbalimbali za kiuchumi na kijamii. Katika
mwaka 2022/23, Serikali imeendelea na ujenzi wa vivuko vipya vya Kisorya – Rugezi,
Ijinga – Kahangala, Bwiro – Bukondo na Nyakarilo – Kome. Vilevile, ujenzi wa vivuko
vya Buyagu – Mbalika na Magogoni – Kigamboni upo kwenye hatua za ununuzi. Aidha,
ukarabati wa vivuko vya MV Musoma, MV Kazi, MV TEMESA na MV Tanga umekamilika
kwa asilimia 100 na ukarabati wa vivuko vya MV Misungwi, MV Nyerere, MV Kilombero,
MV Mara, MV Ujenzi, MV Kitunda, MV Ruhuhu, MV Old Ruvuvu na MV Magogoni
unaendelea.
Viwanja vya Ndege na Usafiri wa Anga
86.
Mheshimiwa Spika, usafiri wa anga ni kiungo muhimu katika kuchangia
kutengeneza fursa za ajira zilizo rasmi na zisizokuwa rasmi, kuimarisha upatikanaji wa
huduma za usafiri wa uhakika, na hivyo kutoa mchango muhimu katika maendeleo ya
kiuchumi. Kwa kutambua umuhimu huo, Serikali imeendelea kutoa kipaumbele katika
uimarishaji na uboreshaji wa huduma za usafiri wa anga nchini.
87.
Mheshimiwa Spika, Serikali katika mwaka 2022/2023 imeendelea na
Kukamilika kwa ujenzi wa kiwanja hiki kutarahisisha usafirishaji wa watu na bidhaa
kutoka na kuingia katika Jiji la Dodoma, kati ya Tanzania na nchi mbalimbali; kukuza
utalii na uchumi na kuongeza fursa za ajira. Aidha, ujenzi huo utakapokamilika pamoja
na kuimarisha usafiri anga kwa kuruhusu ndege kubwa na za kimataifa kutua, utasaidia
kufanya Jiji la Dodoma kuwa jiji la kisasa na kimataifa.
88.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha usafiri wa anga, mashirika ya ndege
usafiri wa anga kuanzia Tanzania. Hatua hizi zitaendelea kuimarisha sekta ya utalii na
hivyo kuongeza mchango wa sekta hiyo kwenye mapato na ukuaji wa uchumi.
Reli
89.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imefanya ununuzi
abiria umefikia asilimia 92. Kati ya mabehewa hayo, 14 yaliwasili nchini Novemba, 2022
na 45 yaliyobaki yanatarajiwa kuwasili Mei, 2023. Aidha, utengenezaji wa vichwa vya
treni 17 vya umeme na seti 10 za treni (Electric Multiple Unit – EMU) kwa ajili ya treni
ya abiria umefikia asilimia 31.6 na seti moja ya treni hizo inatarajiwa kuwasili Juni,
2023. Aidha, utengenezaji wa mabehewa 1,430 ya mizigo umefikia asilimia 35.
16
Upatikanaji wa vifaa hivyo utaboresha na kuongeza kiwango cha ubebaji mizigo na
kupunguza gharama za usafiri na usafirishaji, na hivyo kupunguza gharama za maisha.
90.
Mheshimiwa Spika Aidha, katika mwaka 2022/2023, pamoja na uendelezaji
kutoka Dar es Salaam hadi Mwanza na Kigoma. Mkataba wa ukarabati wa njia ya reli ya
Kaliua-Mpanda ulisainiwa Novemba, 2022.
Usafiri katika Maziwa Makuu
91.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha huduma za usafiri na usafirishaji
Ziwa Victoria ilishushwa majini kwa ajili ya ukamilishaji. Meli hiyo inatarajiwa kuanza
kutoa huduma katika mwaka 2023/2024. Aidha, ukarabati wa meli ya MV Umoja katika
Ziwa Victoria na MT Sangara katika Ziwa Tanganyika unaendelea. Kukamilika kwa meli
hizo kutaboresha huduma za usafiri wa abiria na mizigo kwa njia ya meli; kufungua
masoko mapya ndani na nje ya nchi; kurahisisha shughuli za kibiashara, uzalishaji wa
mazao, uvuvi, madini; na kuchochea utalii katika maeneo ya maziwa makuu.
Bandari
92.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza Mradi wa Bandari Kavu
Vigwaza umefikia asilimia 98 na ujenzi wa bandari umefikia asilimia 87. Kukamilika kwa
bandari hiyo na kuanza kutumika kutapunguza msongamano wa mizigo na magari
katika bandari ya Dar es Salaam, kuongezea nafasi ya kuhifadhi mizigo na kupunguza
muda wa magari kusafirisha mizigo. Hali hiyo itaiwezesha bandari ya Dar es Salaam
kufanya kazi kwa ufanisi zaidi na hivyo kuongeza mapato kwa bandari na
wafanyabiashara.
93.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, sekta ya usafiri na
usafiri kwa njia reli, anga, barabara na majini. Aidha, Serikali imeamua kwa dhati
kuanza ujenzi wa bandari ya Bagamoyo kwa kuhamisha wananchi waliolipwa fidia,
wanaotakiwa kupisha ujenzi wa bandari na kuanza maandalizi ya ujenzi wa
miundombinu wezeshi kwa ajili ya bandari ya Bagamoyo ikiwemo barabara, reli na
umeme.
MAWASILIANO NA TEKNOLOJIA YA HABARI
94.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuimarisha miundombinu ya
ya jamii, siasa, usalama na uchumi kwa kuzingatia mabadiliko ya teknolojia
ulimwenguni.
95.
Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2022/2023,
Serikali
imeendelea
Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania aliyatoa tarehe 08
Februari 2022 wakati wa uzinduzi wa “Operesheni Anwani za Makazi”. Utekelezaji wa
Mfumo huo umefanyika nchi nzima ambapo hadi Februari, 2023 jumla ya taarifa milioni
12.66 za Anwani za Makazi zikijumuisha majengo na viwanja zimekusanywa. Utekelezaji
wa Mfumo wa Anwani za Makazi umewezesha utambuzi wa mtu, kitu au jengo lilipo na
17
hivyo kuimarisha usalama na kurahisisha utoaji wa huduma na ufikishaji wa bidhaa
mahali stahiki. Aidha, Serikali inaendelea na uhakiki wa taarifa za anwani za makazi
zilizokusanywa ili kuboresha taarifa hizo.
96.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imekamilisha ujenzi wa minara 1,201
umekamilika na kufanya eneolote la Zanzibar kuwa na mawasiliano ya simu. Aidha,
Serikali imesaini mikataba ya ujenzi wa minara katika kata 1,242 zenye vijiji 3,654
Tanzania Bara.Kukamilika kwa miradi hiyo kutafanya Taifa kuongeza usikivu katika
mawasiliano ya njia ya simu na usafirishaji wa taarifa kwa kasi na kiwango
kinachokusudiwa. Nitoe wito kwa Watanzania wote kuendelea kuchangamkia fursa
zinazotokana na matumizi ya teknolojia ya mawasiliano katika kujenga uchumi wa
kidijitali.
Uchumi wa Kidijitali
97.
Mheshimiwa Spika, ni ukweli usiopingika kuwa fursa za kidijitali na uchumi
na kurahisisha upatikanaji wa huduma za kimtandao. Vilevile, maendeleo ya kidijitali
yamerahisisha mawasiliano ya kijamii, kisiasa na kiuchumi kwa kupunguza gharama,
kuokoa rasilimali muda na upatikanaji wa taarifa na fursa mbalimbali.
98.
Mheshimiwa Spika, kwa kutambua umuhimu huo, Serikali katika mwaka
kuhakikisha nchi yetu haibaki nyuma katika ulimwengu wa kidijitali na kuwa wananchi
wananufaika na fursa zitokanazo na uchumi huo. Kwa upande mwingine, Serikali
itaendelea kujenga misingi ya matumizi ya TEHAMA ikiwa ni pamoja na kuendeleza na
kuboresha Mfumo wa Kidijitali wa Mfumo wa Anwani za Makazi.
HUDUMA ZA JAMII
Elimu
99.
Mheshimiwa Spika, tangu awali, Serikali ya awamu ya sita imejipambanua
kujifunzia. Hii ni pamoja na kuhakikisha kila mtoto wa Tanzania anapata fursa ya
kusoma na kumaliza mzunguko wa elimu kama inavyotakiwa. Ili kutekeleza azma hiyo,
Serikali imeendelea kujenga, kukarabati na kukamilisha miundombinu ya kutolea elimu
katika ngazi mbalimbali.
100. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imeendelea na
ujenzi wa shule mpya 231 za sekondari, upanuzi wa shule kongwe 18 za sekondari,
ujenzi wa shule mpya sita za Msingi, ujenzi wa vyumba vya madarasa 1,072 katika
shule kongwe za msingi, na ujenzi wa nyumba za walimu 809 ambapo kati ya nyumba
hizo, 298 ni za walimu wa shule za msingi na 511 za walimu shule za sekondari. Aidha,
imeendelea kutekeleza mradi wa ujenzi wa shule za wasichana za bweni kidato cha
tano na sita katika mikoa yote Tanzania bara ambapo ujenzi wa shule 10 kati ya 26
umekamilika.
101. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea pia kutoa mikopo na kuongeza
wigo wa upatikaji wa mikopo ya elimu ya juu sambamba na kuboresha miundombinu ya
vyuo vya elimu ya juu nchini. Katika mwaka 2022/2023, kiasi cha shilingi bilioni 654
18
zilitengwa kwa ajili ya mikopo ya wanafunzi wa elimu ya juu ikilinganishwa na shilingi
bilioni 570 zilizotengwa mwaka 2021/2022. Aidha, idadi ya wanufaika imeongezeka
kutoka 177,605 mwaka 2021/2022 hadi 202,877 mwaka 2022/2023.
102. Mheshimiwa Spika, Serikali pia imeongeza kiwango cha posho ya kujikimu
ya wanafunzi wa elimu ya juu kutoka shilingi 8,500 hadi shilingi 10,000 kwa siku.
Mafanikio haya ni kielelezo tosha cha umakini, uzalendo, maono na mapenzi makubwa
ya Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
katika kuboresha ustawi wa maisha ya wanafunzi wa vyuo vya elimu ya juu. Kwa
upande mwingine, kupitia Samia Scholarship, Serikali imetoa ufadhili kwa wanafunzi
244 wa kike wenye ufaulu wa juu ili kusoma katika vyuo vikuu mbalimbali katika fani za
utabibu, uhandisi, sayansi, teknolojia na hisabati. Ama kwa hakika Mama anajali!
103. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kuhuisha
Mitaala ya Elimu na kuongeza fursa za upatikanaji wa elimu na mafunzo ya ufundi stadi
na elimu ya juu.
Maji
104. Mheshimiwa Spika,
Serikali imeendelea
kuimarisha
usimamizi
na
maji, kujenga mabwawa makubwa, ya kati na madogo katika maeneo mbalimbali nchini
kwa lengo la kuongeza uwezo wa nchi kuhifadhi maji na kuboresha huduma ya
upatikanaji wa maji safi na salama katika maeneo ya mijini na vijijini.
105. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza dhamira yake ya
kuhakikisha upatikanaji wa huduma ya maji mijini na vijijini inafikia asilimia 95 na 85
mtawalia mwaka 2025. Hadi kufikia Februari, 2023, hali ya upatikanaji wa huduma ya
maji mijini imeongezeka kutoka asilimia 86 mwaka 2022 hadi kufikia asilimia 88 na
vijijini imeongezeka kutoka asilimia 72.3 mwaka 2022 hadi kufikia asilimia 77.
106. Mheshimiwa Spika, ongezeko la hali ya upatikanaji wa huduma ya maji
mijini na vijijini limetokana na kukamilika kwa miradi 36 ya maji mijini na miradi 382 ya
maji vijijini inayonufaisha wananchi zaidi ya milioni mbili. Aidha, miradi mingine 139
mijini na 647 vijijini ipo katika hatua mbalimbali za utekelezaji.
107. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
la Kidunda; kuanza ujenzi wa Bwawa la Farkwa; kujenga mabwawa ya ukubwa wa kati;
kuanza ujenzi wa miradi ya uondoshaji wa majitaka; na kuimarisha usimamizi na
uhifadhi wa rasilimali za maji ili kukabiliana na athari za mabadiliko ya tabianchi.
Afya
108. Mheshimiwa Spika, ni azma ya Serikali ya awamu ya sita kuhakikisha
Watanzania wote wanapata huduma bora za afya. Kwa msingi huo, Serikali imeendelea
kutoa kipaumbele katika sekta ya afya kwa kutekeleza mikakati mbalimbali ya
kuimarisha utoaji wa huduma hizo. Mikakati hiyo ni pamoja na ujenzi wa vituo vya
kutolea huduma za afya pamoja na kuimarisha upatikanaji wa dawa na vifaa tiba.
109. Mheshimiwa Spika, Serikali katika kutekeleza azma yake kusogeza huduma
za afya karibu na wananchi, imekamilisha awamu ya kwanza ya ujenzi wa Hospitali ya
19
Rufaa ya Kanda Mtwara; na Hospitali za Rufaa za Mikoa ya Mara, Songwe, Shinyanga,
Geita na Katavi. Aidha, imekamilisha ujenzi wa hospitali 59 za halmashauri, ukarabati
wa hospitali kongwe 19 za halmashauri na ujenzi wa maboma ya zahanati 300. Tayari
vituo hivyo vimeanza kutoa huduma.
110. Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha utoaji wa huduma za afya za
dharura, Serikali imejenga majengo ya huduma za dharura katika hospitali za kanda na
kufikisha hospitali 36 zenye huduma hiyo kutoka hospitali saba mwaka 2020. Mafanikio
haya yamepatikana kutokana na jitihada za makusudi za Mheshimiwa Rais wetu
mpendwa Dkt. Samia Suluhu Hassan kwani kwa mara ya kwanza tangu uhuru, nchi
yetu imeweka historia ya kuwa na mfumo wa huduma za dharura kuanzia ngazi ya
Wilaya hadi Taifa. Awali huduma hizo zilikuwa zinapatikana katika ngazi ya Kanda na
Taifa pekee. Uwepo wa huduma za dharura katika hospitali zetu utapunguza vifo kwa
asilimia 40.
111. Mheshimiwa Spika, Serikali inatambua kuwa, ujenzi wa miundombinu ya
vituo vya kutolea huduma za afya hauwezi kuwa na tija pasipokuwa na watumishi
wenye weledi, vifaa, vifaatiba na vitendanishi. Kutokana na ukweli huo, hadi kufikia
Februari, 2023, Serikali imesambaza vifaa vyenye thamani ya shilingi bilioni 44.3
pamoja na kuajiri watumishi wa kutoa huduma katika vituo vya kutolea huduma za
afya. Aidha, kupitia Programu ya Mfuko wa Pamoja wa Afya, jumla ya shilingi bilioni
48.35 zimetolewa kwa ajili ya uboreshaji wa huduma za afya.
112. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali itaendelea
vifaa tiba na vitendanishi, kuimarisha utoaji wa huduma za kibingwa na ubingwa
bobezi, kuimarisha huduma za afya ya uzazi na kudhibiti magonjwa ya mlipuko. Vilevile,
itaendelea kutoa mafunzo kwa wataalam wa sekta ya afya katika ngazi za ubingwa na
ubingwa bobezi.
HUDUMA KWA MAKUNDI MAALUM
Huduma kwa Watu Wenye Ulemavu
113. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuboresha huduma kwa Watu
Wenye Ulemavu ambapo mwaka 2022/2023 ilitenga jumla ya shilingi bilioni 3.46 kwa
ajili ya kukamilisha ukarabati wa vyuo vya Watu Wenye Ulemavu vya Mtapika (Masasi –
Mtwara), Luanzari (Tabora), Sabasaba (Singida) na Yombo (Dar es Salaam). Ukarabati
huu umewezesha Chuo cha Luanzari kuanza kutoa mafunzo kwa kudahili wanafunzi 400
baada kufungwa kwa zaidi ya miaka 10.
114. Mheshimiwa Spika, ili kuongeza ufanisi wa upatikanaji, utunzaji, uchakataji
na utumiaji wa taarifa za watu wenye ulemavu, Serikali imetengeneza Mfumo wa
Kielektroniki wa Watu Wenye Ulemavu. Mfumo huo utawezesha kumsajili na
kumtambua mtu mmoja mmoja mwenye ulemavu, mahali alipo, shughuli anayoifanya
na mahitaji yake. Vilevile, utawawezesha kuunganishwa na huduma mbalimbali
zikiwemo kupata cheti za kuzaliwa, matibabu, kuandikishwa shule ya awali na msingi,
mikopo ya asilimia mbili inayotokana na mapato ya ndani ya halmashauri na vifaa
saidizi.
20
115. Mheshimiwa Spika, vilevile Serikali imeandaa Mwongozo wa Utekelezaji,
Ujumuishwaji na Uimarishaji wa Huduma kwa Watu Wenye Ulemavu wa Mwaka 2022.
Mwongozo huo utasaidia kuhakikisha masuala ya usawa, haki, fursa na huduma kwa
watu wenye ulemavu yanaimarishwa katika nyanja zote za maendeleo.
116. Mheshimiwa Spika,
Serikali
katika
mwaka 2023/2024
imepanga
mafunzo ya ufundi stadi na marekebisho kutoka watu 460 hadi 1,400.
Huduma kwa Wazee
117. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuwatambua na kutoa huduma za
msingi za chakula, malazi, mavazi na matibabu kwa wazee wasiojiweza. Hadi sasa
tunao wazee 268 wanaoishi katika makazi 14 ya wazee ya Kibirizi, Njoro, Kolandoto,
Bukumbi,
Ipuli,
Fungafunga,
Mwanzange,
Misufini, Nunge,
Nyabange,
Kilima,
Sukamahela, Magugu pamoja na Nandanga. Ninatoa wito kwa Waheshimiwa Wabunge
wenzangu na wananchi kwa ujumla tuendelee kuunga mkono juhudi za Serikali katika
kuwahudumia wazee na hii ni namna bora ya kutambua umuhimu na michango
waliyotoa katika ujenzi wa Taifa hili.
ULINZI NA USALAMA
118. Mheshimiwa Spika, hali ya ulinzi na usalama wa mipaka ya nchi yetu
imeendelea kuwa shwari bila uwepo wa matukio hatarishi. Katika kuhakikisha hali ya
usalama nchini inaendelea kuimarishwa, vyombo vyetu vya ulinzi na usalama
vimeendelea kulinda mipaka ya nchi; kudumisha amani, usalama wa raia, mali zao na
kufundisha wananchi ulinzi wa umma.
119. Mheshimiwa Spika, Jeshi letu limeendelea kushirikiana na Umoja wa
Mataifa, Umoja wa Afrika na Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika katika
operesheni mbalimbali za ulinzi wa amani. Katika mwaka 2022/2023, vikosi vyetu
vilipeleka waangalizi wa kijeshi, wanadhimu na makamanda kwenye nchi zenye
migogoro za Lebanon, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Jamhuri ya Afrika ya Kati na
Msumbiji. Ushiriki huo ni muhimu kwa kuwa unalitambulisha Taifa kimataifa, kuwaweka
askari wetu tayari kila wakati, kujifunza teknolojia mpya na kushirikisha vijana katika
kuleta amani.
120. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutambua, kusajili na kutoa
vitambulisho vya Taifa ili kuwezesha upatikanaji wa huduma mbalimbali za kijamii,
kiuchumi na kiusalama. Aidha, hivi karibuni Serikali imefanya marekebisho ya Kanuni za
Usajili na Utambuzi wa Watu za Mwaka 2023 ili kuwawezesha Watanzania kuendelea
kutumia Vitambulisho vya Taifa bila kuwa na ukomo wa matumizi. Hatua hii inapunguza
usumbufu na gharama kwa wananchi na Serikali.
121. Mheshimiwa Spika, nitumie fursa hii kutoa wito kwa watoa huduma wote
zikiwemo Ofisi za Balozi mbalimbali hapa nchini waendelee kutambua na kutoa huduma
stahiki kwa wananchi wenye vitambulisho vya Taifa bila kujali tarehe za ukomo zilizo
kwenye vitambulisho hivyo.
122. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024
Serikali
itaendelea
21
na zana bora za kisasa. Vilevile, Jeshi litaendelea kuwajengea vijana wa Kitanzania
ukakamavu, uzalendo na uwezo wa kujitegemea.
MASUALA YA KAZI NA WAFANYAKAZI
123. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuboresha mazingira ya kazi na
wafanyakazi kwa kusimamia viwango vya kazi pamoja na masuala ya afya na usalama
mahali pa kazi. Katika mwaka 2022/2023, jumla ya kaguzi 3,327 za viwango vya kazi
zilifanyika sawa na asilimia 69.31 ya kaguzi 4,800 zilizopangwa kufanyika. Vilevile,
kaguzi 96,693 zinazohusu afya na usalama mahali pa kazi zilifanyika ambapo kumekuwa
na ongezeko la upimaji wa afya kutoka wafanyakazi 125,616 mwaka 2021/2022 hadi
wafanyakazi 169,735 mwaka 2022/2023. Kufuatia kaguzi hizo, waajiri 173 waliokiuka
sheria za kazi walichukuliwa hatua.
124. Mheshimiwa Spika, kwa upande mwingine, Serikali imeimarisha Mfumo wa
Kielektroniki wa Kushughulikia Maombi ya Vibali vya Kazi. Uimarishaji wa mfumo huo,
pamoja na mambo mengine umechangia kwa kiasi kikubwa kuongeza ufanisi katika
utoaji wa vibali vya kazi nchini. Mathalani, hadi kufikia Februari, 2023 jumla ya vibali
vya kazi 8,576 vilitolewa sawa na asilimia 92.14 ya maombi ya vibali 9,307
yaliyopokelewa.
125. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
masuala yote yanayohusu usalama na afya mahali pa kazi. Aidha, Serikali itaendelea,
kutoa elimu na ushauri kwa wafanyakazi, waajiri na vyama vyao ili kuwa na rasilimali
watu imara na yenye tija kwa maendeleo endelevu ya Taifa letu.
HIFADHI YA JAMII
126. Mheshimiwa Spika, sekta ya hifadhi ya jamii imekuwa na mchango
mkubwa kwenye uchumi pamoja na ustawi kwa wananchi. Aidha, hadi Februari, 2023
deni la shilingi trilioni 2.17 limelipwa katika Mfuko wa Hifadhi ya Jamii kwa watumishi
wa umma (PSSSF). Fedha hizo ni stahili ya mafao kwa wanachama waliorithiwa kutoka
uliokuwa Mfuko wa PSPF Mwaka 1999.
127. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Mfuko wa PSSSF umelipa
mafao kwa wastaafu, wategemezi na wanufaika wengine wapatao 41,939 yenye
thamani ya shilingi trilioni 1.074 na pensheni ya kila mwezi ya shilingi bilioni 507.28
sawa na wastani wa shilingi bilioni 63.41kila mwezi kwa wastaafu 158,351. Aidha,
Mfuko wa Taifa wa Hifadhi ya Jamii (NSSF) umelipa mafao ya shilingi bilioni 438.32 kwa
wastaafu, wategemezi na wanufaika wengine wapatao 66,628. Kati ya kiasi hicho,
shilingi bilioni 72.3 zililipwa kama pensheni ya kila mwezi kwa wastaafu 27,570 ikiwa ni
wastani wa shilingi bilioni 9.04 kwa kila mwezi.
128. Mheshimiwa Spika, kutokana na mapenzi makubwa aliyonayo kwa
wananchi wake, Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano
wa Tanzania alielekeza kurejesha michango ya watumishi walioondolewa kazini kwa
kughushi vyeti. Utekelezaji wa maelekezo hayo umeanza ambapo hadi sasa jumla ya
watumishi 11,896 wamerejeshewa michango yao yenye thamani ya shilingi bilioni 35.02
22
kupitia PSSSF na NSSF. Mifuko hiyo inaendelea kuwalipa watumishi hao kadri
inavyopokea taarifa kutoka kwa waajiri.
129. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua mbalimbali ili
kujenga mazingira wezeshi kwa waajiri, kuboresha mazingira ya ufanyaji biashara na
uwekezaji, na kupunguza gharama za uendeshaji ili kukuza uchumi wa nchi na kulinda
rasilimali watu. Hatua hizo ni pamoja na Mfuko wa Fidia kwa Wafanyakazi kupunguza
kiwango cha uchangiaji kwa waajiri wa sekta binafsi kutoka asilimia 0.6 hadi asilimia
0.5.
130. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024, Serikali
itaendelea
katika mpango wa Hifadhi ya Jamii wa uchangiaji. Natoa wito kwa sekta isiyo rasmi
ikiwemo mama/baba lishe, machinga, bodaboda, wakulima, wavuvi, wafugaji, na
wengineo kujiunga na mifuko hiyo kwa manufaa yao ya baadaye.
Ukuzaji wa Fursa za Ajira na Ujuzi
131. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuratibu masuala ya uzalishaji wa
fursa za ajira nchini kupitia utekelezaji wa miradi ya kielelezo, kujenga mazingira
wezeshi kwa wawekezaji na kuimarisha ushirikiano baina ya Serikali na sekta binafsi.
Katika mwaka 2022/2023, jumla ya fursa za ajira 547,031 zilizalishwa. Kati ya hizo, ajira
321,363 zilizalishwa kupitia Serikali na utekelezaji wa miradi ya maendeleo na 225,668
kupitia sekta binafsi.
132. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuchukua hatua ili kuhakikisha
wahitimu wa mafunzo ya ujuzi wanaunganishwa na fursa za kujiajiri. Utaratibu huo
utamwezesha mhitimu wa mafunzo ya ujuzi kupata sehemu ya uzalishaji yenye viwango
vinavyohitajika chini ya usimamizi wa watalaamu wenye uzoefu katika fani husika kwa
kipindi maalumu cha miezi 6 hadi 12 kutegemeana na aina ya fani.
133. Mheshimiwa Spika, katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
kuboresha na kutekeleza Sera, Mikakati na Mipango mbalimbali ya Kitaifa, Kikanda na
Kimataifa ili kuhakikisha nguvu kazi ya Taifa inapata fursa za kujiajiri au kuajiriwa ili
kuchangia katika maendeleo ya Taifa.
UWEZESHAJI WANANCHI KIUCHUMI
134. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza shughuli mbalimbali
zinazolenga kuwawezesha wajasiriamali kukuza mitaji yao na kufikia masoko makubwa
kupitia Vituo vya Uwezeshaji Wananchi Kiuchumi. Katika mwaka 2022/2023, jumla ya
shilingi bilioni 326.6 zimetolewa kwa wajasiriamali 903,763. Kati yao wanawake ni
478,994 sawa na asilimia 53 na wanaume 424,769 sawa na asilimia 47. Upatikanaji wa
fedha hizo umewawezesha wajasiriamali kuanzisha na kukuza biashara zao. Aidha,
kupitia Mfuko wa Maendeleo ya Wanawake ( Women Development Fund – WDF),
mikopo yenye thamani ya shilingi milioni 663.4 ilitolewa kwa wanawake 96 ili
kuwawezesha kiuchumi.
23
135. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
kuwaunganisha wajasiriamali
na fursa za kiuchumi. Aidha, Serikali
itaendelea
kuimarisha vituo vya uwezeshaji ili kuchochea shughuli za kiuchumi kwa wananchi.
MAENDELEO YA VIJANA
136. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuwawezesha vijana ili kujiari,
kushiriki kwenye shughuli za maendeleo na kuchangia katika pato la Taifa. Katika
mwaka 2022/2023, Mfuko wa Maendeleo ya Vijana umetoa mikopo yenye thamani ya
shilingi bilioni 1.88 kwa ajili ya kuwezesha miradi 85ya vijana katika sekta za kilimo,
viwanda na biashara kwenye halmashauri 28. Aidha, Serikali imetoa mafunzo ya
ujasiriamali, usimamizi, kurasimisha na kuendeleza biashara kwa vijana 2,497 walio
katika mikoa ya Kagera, Dodoma, Katavi, Shinyanga na Lindi.
Vilevile, kazi ya kuboresha Mwongozo wa Utoaji mikopo kupitia Mfuko wa Maendeleo ya
Vijana imekamilika na mfuko unatoa mikopo kwa vijana walio katika vikundi, mtu
mmoja mmoja na kampuni.
137. Mheshimiwa Spika, kwa upande mwingine, Serikali imeendelea kutekeleza
Programu ya Kuendeleza Sekta ya Kilimo Awamu ya Pili kupitia Mpango wa Jenga
Kesho Iliyo Bora. Mpango huo unalenga kuongeza ushiriki wa vijana katika sekta ya
kilimo kwa kuwapatia mafunzo, mashamba, mitaji na kuwaunganisha na fursa za
masoko. Awamu ya kwanza ya utekelezaji wa Mpango huo imeanza mkoani Dodoma
katika Shamba la Chinangali II lenye ukubwa wa ekari 400. Aidha, zaidi ya hekta 47,000
zimeshapatikana katika mikoa mbalimbali nchini na upimaji udongo unaendelea.
138. Mheshimiwa Spika, kupitia Programu ya Taifa ya Kukuza Ujuzi, Serikali
imetoa fursa za mafunzo ya ujuzi wa kujiajiri au kuajiriwa kwa vijana 14,542 katika fani
mbalimbali kupitia mafunzo ya uanagenzi, uzoefu wa kazi, ufugaji wa samaki na viumbe
maji na kilimo cha kisasa kwa njia ya vizimba.
139. Mheshimiwa Spika, kwa mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kuimarisha
uwezo wa Mfuko wa Maendeleo ya Vijana katika kutoa mikopo na mafunzo ya
ujasiriamali kwa vijana wengi ili kuwawezesha kujiajiri na kuchangia uchumi wa Taifa.
Vilevile, itaanzisha kampeni ya kuwashawishi vijana kushiriki katika kilimo
MASUALA MTAMBUKA
Sensa ya Watu na Makazi 2022
140. Mheshimiwa Spika, nchi yetu ilitekeleza zoezi la Sensa ya Watu na Makazi
tarehe 23 Agosti, 2022. Zoezi hilo lililojumuisha sensa ya watu na makazi, anwani za
makazi na majengo lilifanyika kwa mafanikio makubwa na wananchi kuonesha
ushirikiano wa hali ya juu. Matokeo ya awali ya Sensa ya Watu na Makazi yalizinduliwa
na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
tarehe 30 Oktoba, 2022. Matokeo hayo ya awali yamechangia kwa kiasi kikubwa katika
maandalizi ya Mpango na Bajeti ya Serikali ya mwaka 2023/2024. Aidha, Serikali
imekamilisha ripoti nane ambazo zimejikita kwenye mgawanyo wa idadi ya watu kwa
umri na jinsi. Ripoti hizi zitasaidia kuongeza wigo wa matumizi ya takwimu.
24
141. Mheshimiwa Spika, napenda kutoa wito kwa viongozi wenzangu na
wananchi kuwa tuendelee kuhamasisha matumizi ya matokeo ya sensa ya watu na
makazi, majengo na anwani za makazi katika biashara, shughuli za kijamii na mipango
ya maendeleo ya nchi. Aidha, nitumie fursa hii kulishukuru Bunge lako tukufu kwa
ushirikiano mkubwa ambao Waheshimiwa Wabunge walionesha wakati wa utekelezaji
wa zoezi la sensa. Nawashukuru wenyeviti wa kamati za sensa katika ngazi mbalimbali
kwa uongozi wao mahiri, makamisaa wa sensa na wadau mbalimbali kutoka sekta ya
umma na binafsi na wananchi wote katika kuunga mkono juhudi za Serikali katika
kufanikisha Sensa ya Watu na Makazi, Majengo na Anwani za Makazi.
Mapambano Dhidi ya Rushwa
142. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2022/2023,
Serikali
imeendelea
uzuiaji wa vitendo hivyo. Hadi kufikia Februari, 2023, kesi za rushwa zipatazo 696
zikiwemo kesi mpya 203 ziliendeshwa mahakamani. Kati ya kesi hizo, kesi 248
ziliamuliwa mahakamani na watuhumiwa 142 walikutwa na hatia.
143. Mheshimiwa Spika, vilevile, ufuatiliaji wa utekelezaji wa miradi ya
maendeleo 810 yenye thamani ya shilingi trilioni 6.89 umefanyika. Kutokana na
ufuatiliaji huo, miradi 119 yenye thamani ya shilingi billioni 46.04 ilionekana kuwa na
kasoro mbalimbali katika utekelezaji na inaendelea kufanyiwa uchunguzi ili hatua stahiki
zichukuliwe.
144. Mheshimiwa
Spika, katika
mwaka
2023/2024
Serikali
itaendeleza
vya rushwa. Serikali pia itatoa elimu kwa umma kuhusu madhara ya vitendo vya rushwa
kupitia programu ya TAKUKURU- RAFIKI.
Mapambano Dhidi ya UKIMWI
145. Mheshimiwa Spika, sote tunafahamu UKIMWI umeendelea kuwa miongoni
mwa majanga makubwa duniani kwa miongo kadhaa sasa. Serikali kwa kutambua
ukweli huo, imeendelea kuchukua hatua mbalimbali za mapambano dhidi ya ugonjwa
huo. Jitihada hizo ni pamoja na kuandaa mikakati na kutekeleza afua mbalimbali za
kupunguza maambukizi, unyanyapaa pamoja na vifo vitokanavyo na janga hilo.
146. Mheshimiwa Spika, kama mtakumbuka katika maadhimisho ya Siku ya
UKIMWI Duniani ya mwaka 2022 yaliyofanyika mkoani Lindi, Mheshimiwa Dkt. Samia
Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania alizindua Mkakati wa Tano
wa Taifa wa Kudhibiti UKIMWI wa Mwaka 2021/2022 – 2025/2026. Mkakati huo
umelenga kuhakikisha kuwa malengo ya sifuri tatu yatafikiwa ifikapo mwaka 2030.
Malengo hayo ni kudhibiti maambukizi mapya ya VVU, kukomesha unyanyapaa na
kutokomeza vifo vitokanavyo na UKIMWI.
147. Mheshimiwa Spika, kutokana na jitihada zilizofanyika ikiwemo matumizi ya
dawa za ARV, afua za kinga zinazotekelezwa na wadau mbalimbali nchini na afua za
mabadiliko ya tabia, tohara ya kitabibu kwa wanaume na kuzuia maambukizi ya VVU
kutoka kwa mama kwenda kwa mtoto, maambukizi mapya ya VVU kwa watu wazima
(miaka 15 na zaidi) yameshuka kutoka 110,000 mwaka 2010 hadi 54,000 mwaka 2022.
Wakati huo huo, vifo vinavyotokana na UKIMWI vimepungua kwa asilimia 55 kutoka
vifo 65,000 mwaka 2010 hadi 29,000 mwaka 2022. Vilevile, maambukizi mapya kutoka
25
kwa mama kwenda kwa mtoto yameshuka kutoka asilimia 18 mwaka 2010 hadi asilimia
7 mwaka 2022.
148. Mheshimiwa Spika, matumizi ya dawa za kufubaza virusi vya UKIMWI kwa
WAVIU wanaojua hali zao za maambukizi yameongezeka kutoka asilimia 95 mwaka
2016 hadi asilimia 98 mwaka 2022. Hadi kufikia Desemba, 2022 WAVIU zaidi ya milioni
1.5 walikuwa kwenye huduma za tiba na matunzo. Aidha, WAVIU wanaofahamu hali
zao za maambukizi na wapo kwenye matibabu ni asilimia 99 na WAVIU waliopo kwenye
matibabu na wamefubaza VVU ni asilimia 98. Mafanikio haya ni makubwa ikilinganishwa
na malengo ya Kimataifa ya kufikia 95-95-95.
149. Mheshimiwa Spika, pamoja na mafanikio makubwa yaliyopatikana, bado
kuna mambo mengi yanayohitaji kufanyika ili kufikia azma yetu ya kumaliza kabisa
janga la UKIMWI. Kwa kutambua hilo, Serikali itaendelea kutenga rasilimali za kutosha
kwa ajili ya Mfuko wa Udhamini wa Kudhibiti UKIMWI, na kutoa elimu kwa umma
kuhusu athari za UKIMWI pamoja na afua nyingine mahsusi za kudhibiti janga hilo. Kwa
upande mwingine, Serikali itaendelea kushirikiana na wadau mbalimbali katika
kutekeleza afua za mapambano dhidi ya UKIMWI. Nitumie fursa hii kushukuru sana
asasi za kiraia na wadau wa maendeleo kwa michango yao katika mapambano ya
kutokomeza UKIMWI nchini.
Mapambano Dhidi ya Dawa za Kulevya
150. Mheshimiwa Spika, Serikali kwa kutambua madhara ya dawa za kulevya
kwa nguvu kazi hapa nchini, imeendelea kushirikiana na wadau mbalimbali katika
mapambano dhidi ya dawa hizo. Katika mwaka 2022/2023, imeendesha oparesheni za
kuwakamata wanaojihusisha na biashara hiyo pamoja na kuzuia mianya ya kusafirisha
na kusambaza dawa hizo. Katika oparesheni hizo watuhumiwa 7,113 pamoja na
kilogramu 20,450.30 za dawa za kulevya zilikamatwa. Dawa hizo ni heroin kilogramu
53.01, cocaine gramu 843.55, bangi kilogramu 12,869.39, mirungi kilogramu 7,525.53,
na aina nyingine ya dawa za kulevya (Methamphetamine na Mescaline) gramu 1,024.7.
Aidha, iliteketeza ekari 69 za mashamba ya bangi katika maeneo mbalimbali nchini na
kuendelea kutoa elimu kwa umma kuhusu madhara ya matumizi ya dawa za kulevya.
151. Mheshimiwa Spika, Serikali imeimarisha huduma za matibabu kwa
watumiaji wa dawa za kulevya kwa kuongeza idadi ya kliniki zinazotoa huduma kwa
waathirika wa dawa za kulevya kutoka 9 mwaka 2020/2021 hadi kliniki 15
zinazohudumia waathirika zaidi ya 14,500 mwaka 2022/2023. Licha ya hayo, Serikali
kupitia Programu ya Kukuza Ujuzi imewezesha waraibu wa dawa za kulevya waliopata
nafuu wapatao 245 kupata mafunzo ya ujuzi kupitia vyuo vya VETA, Don Bosco na
SIDO.
152. Mheshimiwa
Spika,
Serikali imeendelea
kusimamia
na kuratibu
ambazo zinatoa elimu kuhusu madhara ya dawa za kulevya kwa jamii, kuandaa
Mwongozo wa Utoaji Elimu kuhusu Tatizo la Dawa za Kulevya nchini ambao
umezinduliwa tarehe 02 Julai, 2022 kwa lengo la kuwapatia elimu na mbinu sahihi
kulingana na mahitaji ya makundi mbalimbali ya kijamii. Nitoe wito kwa wadau wote
mkiwemo Waheshimiwa Wabunge wenzangu, asasi za kiraia, viongozi wa dini, vyombo
vya habari na jamii nzima kushirikiana na Serikali kutoa elimu kuhusu madhara ya dawa
za kulevya ili kuokoa kizazi cha sasa na kijacho.
26
Uratibu wa Maafa
153. Mheshimiwa Spika,
Serikali
imeendelea
kuhakikisha
nchi
inakuwa
maafa hapa nchini. Ili kuweka utaratibu huo, Serikali imetunga Sheria ya Usimamizi wa
Maafa Na. 6 ya Mwaka 2022; Mkakati wa Taifa wa Usimamizi wa Maafa wa Mwaka
2022-2027; Mpango wa Taifa wa Kujiandaa na Kukabiliana na Maafa wa Mwaka 2022;
Mkakati wa Taifa wa Afya Moja wa Mwaka 2022-2027; na Mwongozo wa Taifa wa
Kupambana na Vitendo vya Kihalifu katika Bahari na Maziwa Makuu wa Mwaka 2022.
Kama mtakumbuka, Nyaraka hizo nilizizindua tarehe 09 Februari, 2023 kwa ajili ya
utekelezaji.
154. Mheshimiwa Spika, nyaraka hizo zimeweka utaratibu wa kuhakikisha
Wizara, Idara, Taasisi za Umma na zisizo za Umma, Tawala za Mikoa na Serikali za
Mitaa zinashiriki kikamilifu katika kutekeleza shughuli za kuzuia na kupunguza madhara
ya majanga. Aidha, zimeweka pia utaratibu wa kujiandaa, kukabiliana na kurejesha hali
iliyotoweka pindi maafa yanapotokea. Nitoe wito kwa taasisi husika kuandaa mipango
kazi na taratibu za usimamizi wa maafa pamoja na ushughulikiaji wa dharura.
155. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, jumla ya wajumbe 555 wa
Kamati za Usimamizi wa Maafa na Waratibu wa Maafa walipata mafunzo ya kuimarisha
uwezo wa utendaji kazi katika mikoa ya Arusha, Morogoro, Kilimanjaro, Lindi, Mtwara
na Singida. Aidha, jumla ya wavuvi 344 katika mwambao wa Ziwa Victoria na vijana 40
wa kujitolea katika mikoa ya Dodoma, Iringa, Songwe na Tabora walipata mafunzo ya
uokoaji, yaliyowaongezea uwezo wa kukabiliana na maafa kwa wakati.
156. Mheshimiwa Spika, katika kuendeleza ushirikiano na nchi nyingine katika
kushughulikia masuala ya maafa ikiwemo nchi wanachama wa Jumuiya ya Maendeleo
Kusini mwa Afrika, Tanzania imekuwa nchi ya kwanza kusaini mkataba wa kuanzisha
Kituo cha Huduma za Binadamu na Operesheni za Dharura cha Kanda ya SADC. Lengo
la kuanzisha kituo hicho ni kusimamia utoaji wa huduma na misaada ya kibinadamu
kwa nchi wanachama. Hii ni kutokana na ukweli kwamba, masuala ya majanga hayana
mipaka na hayana muda na yanahitaji jitihada za pamoja katika kuyashughulikia.
157. Mheshimiwa Spika, kama mtakumbuka, katika kuendeleza uhusiano na
nchi nyingine, hivi karibuni nchi yetu imeungana na mataifa mengine duniani kutoa
misaada ya kibinadamu kwa nchi zilizopatwa na maafa makubwa yaliyosababisha vifo
na majeruhi, uharibifu wa mali na mazingira. Nchi hizo ni pamoja na Malawi
iliyokumbwa na mafuriko yaliyosababishwa na kimbunga Freddy kilichotokea tarehe 13
Machi, 2023 na nchi ya Uturuki iliyokumbwa na tetemeko la ardhi mwezi Februari,
mwaka huu. Misaada iliyotolewa kwa nchi ya Malawi ni pamoja na mahindi tani 1,000,
mablanketi 6,000, mahema 50, fedha taslimu shilingi milioni 705, dawa za binadamu na
helkopta 2 kwa ajili ya kusaidia uokoaji. Aidha, fedha taslimu dola za Marekani milioni
moja zilitolewa kwa nchi ya Uturuki.
158. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea na ujenzi
wa Kituo cha Taifa cha Usimamizi wa Maafa Jijini Dodoma, kuimarisha maghala ya vifaa
vya misaada ya kibinadamu kwa kuongeza vifaa na kuendelea kutoa misaada kwa
waathirika wa maafa. Hata hivyo, kila wizara na taasisi watalazimika kujiandaa kwa
vifaa vya kukabiliana na kulingana na mahitaji ya wizara au taasisi husika.
27
Uratibu wa Masuala ya Lishe
159. Mheshimiwa
Spika,
katika mwaka 2022/2023,
Serikali imeendelea
kushiriki kikamilifu katika shughuli za maendeleo. Kutokana na umuhimu wa masuala ya
lishe, tarehe 30 Septemba, 2022 Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania alisaini mikataba na Wakuu wa Mikoa yote Tanzania
Bara kwa lengo la kuhakikisha kipaumbele kinatolewa kwenye masuala ya lishe ikiwa ni
pamoja na kuhakikisha halmashauri zinatenga shilingi 1,000 kwa kila mtoto chini ya
miaka mitano. Vilevile, alielekeza fedha zinazopangwa kutekeleza afua za lishe kutolewa
kwa wakati na kutumika kwa malengo yaliyokusudiwa, ikiwa ni pamoja na kuimarisha
uhamasishaji wa utekelezaji wa afua za lishe bora na kuweka mikakati ya kuhakikisha
vyakula vinavyohitajika kukamilisha lishe vinapatikana katika ngazi zote.
160. Mheshimiwa Spika, maelekezo hayo ya Mheshimiwa Rais yaliongeza
chachu ya utekelezaji wa masuala ya lishe sambamba na malengo yaliyoainishwa
kwenye Mpango Jumuishi wa Kitaifa wa Masuala ya Lishe wa Mwaka 2021/2022 –
2025/2026. Aidha, katika Mkutano wa Nane wa Wadau wa Lishe Kitaifa, uliofanyika
Disemba, 2022 Mkoani Mara, Mkakati wa Sekta Binafsi unaoainisha mikakati ya sekta
hiyo kuiunga mkono Serikali kuimarisha hali ya lishe nchini ulizinduliwa.
161. Mheshimiwa Spika, kutokana na jitihada mbalimbali za Serikali na wadau,
yapo baadhi ya mafanikio yaliyopatikana ambayo ni pamoja na kupungua kwa udumavu
kutoka asilimia 34.4 mwaka 2015/2016 hadi asilimia 30 mwaka 2022 na kupungua kwa
kiwango cha ukondefu kutoka asilimia 4.5 hadi 3.3 katika kipindi hicho.
162. Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea kutoa
kipaumbele katika utekelezaji wa Mpango Jumuishi wa Pili wa Kitaifa wa Masuala ya
Lishe wa Mwaka 2021/2022 – 2025/2026. Nitoe wito kwa wananchi kuzingatia ulaji
sahihi wa vyakula mchanganyiko kama tunavyoelekezwa na wataalamu wetu wa
masuala ya lishe. Vilevile, niwaombe wadau wa maendeleo na sekta binafsi waendelee
kuunga mkono juhudi za Serikali katika kuimarisha hali ya lishe nchini.
Mazingira
163. Mheshimiwa Spika, Serikali ya Awamu ya Sita katika kuweka msisitizo wa
uhifadhi wa mazingira imeendelea kutekeleza mikakati mbalimbali pamoja na
maboresho ya Sera na Sheria ili ziwiane na mahitaji ya sasa ya kitaifa, kikanda na
kimataifa. Katika kutelekeza azma hiyo, Serikali imeandaa Mpango Kabambe wa Hifadhi
na Usimamizi wa Mazingira (2022 – 2032) kwa lengo la kutoa mwongozo wa hatua za
kuchukua ili kutatua changamoto za mazingira nchini kwa kuzingatia sehemu husika na
hatua mahsusi zinazopaswa kuchukuliwa.
164. Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imeandaa Kanuni za Biashara ya
Kaboni za Mwaka 2022 na kutangazwa katika Gazeti la Serikali kupitia GN 636 kwa
lugha ya Kingereza na GN 637 kwa lugha ya Kiswahili. Aidha, Serikali imeandaa
Mwongozo kwa ajili ya kutoa maelekezo mbalimbali kuhusu ushiriki wa wadau katika
biashara hiyo.
165. Mheshimiwa Spika, kwa upande mwingine Serikali imeratibu ushiriki wa
nchi katika mikutano ya kimataifa. Mikutano hiyo imekuwa na mafanikio na munafaa
28
kwa Taifa letu ambapo kupitia Mkutano wa 27 wa Nchi Wanachama wa Mkataba wa
Mabadiliko ya Tabianchi, Tanzania imepata miradi ya nishati jadidifu ambayo
itafadhiliwa na Benki ya Dunia, Taasisi ya Afrika 50 na Shirika la Nishati la Afrika kwa
kushirikiana na kampuni ya China Renewable Energies.
166. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali itaendelea
kuchukua hatua za kupunguza uharibifu wa mazingira. Aidha, itaendelea kutoa elimu
kwa umma kuhusu hifadhi na usimamizi wa mazingira, mabadiliko ya tabianchi na fursa
ya biashara ya kaboni. Vilevile, itaratibu utekelezaji wa Sera ya Taifa ya Mazingira ya
Mwaka 2021 na Sheria ya Usimamizi wa Mazingira, Sura 191 pamoja na kutoa elimu
kwa umma kuhusu mabadiliko ya Sheria na Sera ya Mazingira.
UCHUMI WA BULUU
167. Mheshimiwa Spika, Serikali inaendelea kuhamasisha wananchi juu ya
kuibua fursa zilizo kwenye Uchumi wa Buluu kupitia matumizi endelevu ya rasilimali
maji kwa kuzingatia uhifadhi wa mazingira na ushirikishwaji wa jamii. Hatua
zinazochukuliwa ni pamoja na kuendelea kukamilisha Sera ya Taifa ya Uchumi wa Buluu
pamoja na Mkakati wa Utekelezaji. Sera hiyo italenga kukuza uwekezaji katika rasilimali
za Uchumi wa Buluu; kuongeza fursa za ajira na kazi za staha kupitia shughuli za
uchumi wa buluu; na kuwa na usimamizi na uendelezaji wa rasilimali za uchumi wa
buluu unaozingatia misingi ya utawala bora.
Utawala Bora
168. Mheshimiwa Spika; Serikali imeendelea kujenga uelewa wa pamoja kwa
wadau wote hususan wananchi kuhusu masuala ya kisheria, upatikanaji wa haki zao,
kuongeza uwazi na kupunguza gharama. Vilevile, Serikali imeendelea kuchukua hatua
mbalimbali ikiwemo kukamilisha rasimu ya Awali ya ufasiri wa Sheria Kuu 219 na Sheria
Ndogo 148 kwa lugha ya Kiswahili. Zoezi la ufasiri wa Sheria Kuu na Sheria Ndogo zote
kutoka lugha ya Kingereza kwenda lugha ya Kiswahili ili kupanua wigo wa matumizi ya
lugha ya Kiswahili kama lugha ya Sheria katika vyombo vya utoaji haki ikiwemo
Mahakama, Mabaraza na vyombo vingine vyenye jukumu la kutoa haki linaendelea.
169. Mheshimiwa Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali itaendelea
utatuzi wa migogoro kwa njia mbadala na kuendelea kutafsiri sheria kutoka lugha ya
Kiingereza kuwa lugha ya Kiswahili ili kuwawezesha wananchi kuelewa mwenendo wa
mashauri yanayowahusu na hivyo kuweza kupata haki zao.
MFUMO WA SERIKALI WA TEHAMA
170. Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kuimarisha matumizi ya Mfumo
wake wa TEHAMA wa kubadilishana taarifa ambapo hadi sasa jumla ya mifumo 60 ya
Taasisi 55 imeunganishwa na inabadilishana taarifa. Utekelezaji huo pia ni maelekezo
ya Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania,
kuwa na mifumo michache inayobadilishana taarifa. Uunganishaji wa mifumo hiyo
umeongeza tija na ufanisi katika kuwahudumia wadau hususan wananchi.
29
171. Mheshimiwa
Spika,
katika
mwaka
2023/2024,
Serikali
itaendelea
kutoa huduma ili kutoa unafuu kwa wananchi pamoja na kuimarisha mifumo
inayobadilishana taarifa.
UKATILI DHIDI YA WATOTO
172.
Mheshimiwa Spika, Serikali imeendelea kutekeleza afua mbalimbali za
zilizochukuliwa ili kupinga ukatili huo ni pamoja na kuunda madawati 1,393 ya ulinzi na
usalama wa mtoto katika shule za msingi na sekondari kwenye mikoa ya Rukwa,
Arusha, Tanga, Dar es Saalam, Pwani, Shinyanga, Dodoma na Geita. Vilevile, Mabaraza
ya Watoto 560 yameundwa kwa lengo la kutoa fursa kwa watoto kutoa maoni yao kwa
uhuru na kuwajengea uwezo wa kujiamini, kujieleza na kujifunza masuala mbalimbali
yanayohusu haki na ustawi wa watoto.
173.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imeendelea kuhamasisha jamii
kupitia jitihada mbalimbali ikiwemo utekelezaji wa Programu Jumuishi ya Malezi, Makuzi
na Maendeleo ya Awali ya Mtoto (2021/2022 – 2024/2025), wananchi wameendelea
kuhamasishwa kujitolea kwa hiari kupambana na vitendo vya ukatili ikiwa ni pamoja na
kutambua wajibu wao juu ya ulinzi wa mtoto kuanzia ngazi ya familia.
174.
Mheshimiwa Spika, nitoe rai kwa mamlaka zinazohusika chini ya uratibu
mfumo wa ushughulikiaji wa matukio ya ukatili dhidi ya watoto ndani na nje ya shule
unaowajumuisha wasimamizi wa shule, wazazi, walezi na jamii na kuandaa mfumo
jumuishi wa kukusanya taarifa na takwimu za vitendo vya ukatili dhidi ya watoto.
MUUNGANO
175.
Mheshimiwa Spika, Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na
zinazojitokeza kwa lengo la kuulinda, kuuenzi na kuudumisha muungano wetu. Katika
mwaka 2022/2023, jumla ya hoja nne kati ya nane zilipatiwa ufumbuzi na kuondolewa
katika orodha ya hoja za Muungano. Vilevile, Serikali iliandaa kitabu kinachoitwa
“Muungano wa Tanganyika na Zanzibar: Chimbuko, Misingi na Maendeleo”.
Kitabu hiki kimepatiwa ithibati ili kitumike kama kitabu cha ziada kwa shule za sekondari
nchini na kuendelea kukuza uelewa kuhusu Muungano.
176.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali ya Jamhuri ya
mbalimbali ili kuendelea kutatua changamoto zilizosalia kwa lengo la kuulinda, kuuenzi
na kuudumisha muungano wetu.
USHIRIKIANO WA KIKANDA NA KIMATAIFA
177.
Mheshimiwa Spika, sote tumeshuhudia kuimarika kwa mahusiano yetu
mpendwa Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan. Kuimarika kwa ushirikiano huo
30
kumetokana na Serikali kuendelea kutekeleza Sera ya Mambo ya Nje inayoweka
msisitizo katika kutekeleza diplomasia ya kiuchumi.
178.
Mheshimiwa Spika, katika kuimarisha mahusiano na mataifa mengine
mbalimbali ambazo zimeiletea manufaa makubwa nchi yetu. Mathalan, Novemba 2022,
Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
aliitembelea China kufuatia mwaliko uliotolewa na Mheshimiwa Xi Jinping, Rais wa
Jamhuri ya Watu wa China. Vilevile, viongozi wetu wakuu wameshiriki katika ziara
mbalimbali za kikazi katika nchi za Marekani, Qatar, Ethiopia, Kenya, Misri, Oman, Afrika
Kusini, Rwanda, na Burundi.
179.
Mheshimiwa Spika, kutokana na ziara hizo, nchi yetu imenufaika katika
kidijitali, maendeleo ya kijani, uchumi wa bluu, uvuvi, fedha, utalii, afya na kilimo.
180.
Mheshimiwa Spika, katika kutekeleza diplomasia ya kiuchumi, Serikali
Afrika (AfCFTA) kwa upande wa Afrika Mashariki. Ushiriki wa nchi yetu katika eneo huru
la biashara utachochea ukuaji wa uchumi na biashara, kukuza ushiriki wetu katika
biashara ya Dunia na kujenga uwezo wa kuongeza thamani ya bidhaa kupitia sera bora
za kukuza teknolojia, ubunifu na ushindani.
181.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Serikali itaendelea
utalii vilivyopo nchini; kuimarisha mahusiano ya kikanda na kimataifa na kutangaza
fursa za utalii na uwekezaji katika sekta mbalimbali za maeneo ya kipaumbele hususan
uchumi wa bluu na kidijitali.
SERIKALI KUHAMIA DODOMA
182.
Mheshimiwa Spika, Serikali ya awamu ya sita imeendelea kutekeleza
huduma za Serikali kwa wananchi.
183.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2022/2023, Serikali imeendelea na
wa Serikali katika Mji wa Serikali Mtumba. Ujenzi huo umefikia wastani wa asilimia 60.
Aidha, kazi nyingine zinazoendelea ni pamoja na ujenzi wa Kiwanja cha Ndege cha
Kimataifa cha Msalato kitakachogharimu shilingi bilioni 165 na ujenzi wa barabara ya
mzunguko ya nje yenye urefu wa kilomita 112.3 kwa gharama ya shilingi bilioni 221.
Kwa upande wa Balozi na Jumuiya za Kimataifa, balozi za nchi za Ujerumani, Ufaransa,
China na Umoja wa Mataifa zimefungua ofisi ndogo jijini Dodoma.
184.
Mheshimiwa
Spika,
kwa
mwaka 2023/2024,
Serikali
itaendelea
miundombinu ya kudumu kwenye Mji wa Serikali pamoja na kuendelea kuratibu
uhamiaji wa taasisi.
SANAA, UTAMADUNI NA MICHEZO
31
185.
Mheshimiwa Spika, Serikali kwa kutambua umuhimu wa kukuza
sekta hiyo kwa kuzingatia kuwa sekta hii ni chachu ya kuendeleza utamaduni wa
Kitanzania, utambulisho wa Taifa, chanzo kikubwa cha ajira, huimarisha afya pamoja na
kuchangia katika pato la Taifa.
186.
Mheshimiwa Spika, ili kukuza na kuendeleza lugha ya Kiswahili ndani
kufundisha Kiswahili. Kati ya hivyo: vituo 10 vipo katika Balozi za nchi yetu nchini Korea
Kusini, Ufaransa, Italia, Mauritius, Nigeria, Sudan, Zimbabwe, Uholanzi, Cuba na Umoja
wa Falme za Kiarabu; vituo vinne nje ya Balozi zetu katika nchi za Afrika Kusini, Italia,
Ujerumani na Ethiopia na vituo 16 vya kufundisha lugha hiyo vimeanzishwa nchini.
Aidha, kwa upande mwingine Tanzania imesaini makubaliano na nchi ya Afrika Kusini
kuwezesha nchi hiyo kutumia Kiswahili kuwa lugha ya kujifunza na kufundishia katika
elimu ya msingi.
187.
Mheshimiwa Spika, vilevile, Serikali imeendelea kuimarisha Mfuko wa
na elimu ya ujasiriamali. Hadi kufikia Februari, 2023 tayari imeshatoa mikopo yenye
thamani ya shilingi bilioni 1.07 kwa wanufaika 45 ambao ni wasanii na wadau wa
sanaa. Mikopo hiyo imewawezesha wasanii na wadau wa sanaa kuandaa kazi bora na
zenye uwezo wa kuhimili ushindani katika soko la sanaa.
188.
Mheshimiwa Spika, kwa nafasi hii, nimpongeze sana Mheshimiwa Dkt.
kwa vilabu vya ndani vinavyoshiriki mashindano ya kimataifa kupitia Goli la Mama
ambapo amekuwa akitoa shilingi milioni tano kwa kila goli linalofungwa. Sote
tumeshuhudia Simba Sports Club almaarufu Wekundu wa Msimbazi wakijitwalia kitita
cha shilingi milioni 50 wakati huo huo klabu ya Young Africans Sports Club almaarufu
Timu ya Wananchi wakijitwalia shilingi milioni 45.
189.
Mheshimiwa Spika, ninavipongeza sana vilabu hivyo kwa kufika hatua
Afrika. Ni matumaini yetu sote kuwa vilabu hivyo na vingine vinavyoshiriki mashindano
ya kimataifa vitaendelea kujituma na kupambana ili vikombe vya ushindi vije nyumbani.
190.
Mheshimiwa Spika, kwa mwaka 2023/2024 Serikali itaendelea kuratibu
Tanzania Bara; kuratibu Programu ya Sanaa na Michezo ya kuanzia ngazi ya Mtaa kwa
Mtaa kuelekea ngazi za juu ikiwemo “Taifa Cup”; kutenga maeneo ya michezo kwa
lengo la kujenga miundombinu ya mchezo na kuimarisha michezo katika ngazi za mikoa
na wilaya; kuhakikisha kazi za sanaa na utamaduni zinazoandaliwa zinazingatia maadili
ya jamii na Taifa kwa ujumla; na kuendelea kutambua maeneo ya urithi wa utamaduni
na ukombozi katika mikoa na halmashauri za wilaya kwa lengo la kulinda, kuhifadhi na
kuendeleza maeneo hayo ili kuinua utalii wa kiutamaduni na kiukombozi nchini.
HITIMISHO
32
191.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka 2023/2024, Ofisi ya Waziri Mkuu
huduma bora kwa wananchi; kuratibu shughuli za maafa nchini; kuratibu shughuli za
Serikali Bungeni; kushughulikia kero na malalamiko mbalimbali ya wananchi; kufanya
ufuatiliaji na tathmini ya utendaji wa Serikali; na kuratibu masuala yanayohusu kazi,
maendeleo ya vijana, ajira, hifadhi ya jamii na huduma za watu wenye ulemavu.
192.
Mheshimiwa Spika, nimeeleza kwa muhtasari baadhi ya shughuli
zitakazofanyika kwa mwaka 2023/2024. Kwa kuhitimisha, ninapenda kusisitiza mambo
muhimu yafuatayo:
Mosi:
Wizara, taasisi za Serikali, Tawala za Mikoa na Halmashauri ziimarishe
ukusanyaji wa mapato na usimamizi wa nidhamu ya matumizi ya fedha za
umma pamoja na kutekeleza vipaumbele vilivyoainishwa katika Mpango na
Bajeti ya Mwaka 2023/2024 hususan miradi ya kitaifa ya kimkakati;
Pili:
Wadau wote pamoja na Serikali kwa ujumla waendelee kutumiamatokeo ya
Sensa ya Watu na Makazi ya mwaka 2022 katika shughuli mbalimbali kama
vile uwekezaji, biashara, tafiti na mipango mbalimbali ya maendeleo. Serikali
itaendelea kusimamia utekelezaji wa Mpango Kazi wa Mwongozo wa Kitaifa wa
Matumizi ya Matokeo ya Sensa ili kuongeza uelewa, uwazi na kupanua wigo
wa matumizi ya matokeo ya sensa kwa Serikali, wananchi na wadau wote;
Tatu: Viongozi wote wa Serikali, dini, mila na vyama vya siasa wakemee kwa nguvu
zote ushiriki wa sehemu yoyote ya jamii katika matendo yasiyoendana na
mila, tamaduni na desturi za Watanzania. Hii ni pamoja na wazazi na walezi
wote kushiriki kikamilifu katika makuzi na malezi bora ya watoto
yatakayosaidia kuwaepusha na vitendo viovu;
Nne:
Serikali na taasisi ziendelee kuhakikisha mazingira ya biashara na uwekezaji
nchini yanaendelea kuimarishwa ili kuvutia uwekezaji wa ndani na nje ya nchi;
Tano: Wizara na taasisi ziendelee kutenga fedha kwa ajili ya shughuli za ufuatiliaji na
tathmini katika maeneo yao ikiwa ni pamoja na kuwajengea uwezo wataalamu
wanaotekeleza jukumu hilo. Lengo ni kuwezesha utendaji wenye matokeo na
kufanikisha utoaji wa huduma bora kwa wananchi; na
Sita: Viongozi wa siasa, dini na wadau wengine wahamasishe wananchi kushiriki
kikamilifu katika maandalizi na uchaguzi wa Serikali za Mitaa wa Mwaka 2024.
MAKADIRIO YA MAPATO NA MATUMIZI YA FEDHA ZA OFISI YA WAZIRI
MKUU NA OFISI YA BUNGE KWA MWAKA 2023/2024
193.
Mheshimiwa Spika, kwa mwaka 2023/2024, Ofisi ya Waziri Mkuu na
173,733,110,000. Kati ya fedha hizo, shilingi 121,364,753,320 ni kwa ajili ya
matumizi ya kawaida na shilingi 52,368,356,680 ni kwa ajili ya matumizi ya
maendeleo.
33
194.
Mheshimiwa Spika, vilevile naliomba Bunge lako tukufu liidhinishe
shilingi 160,458,877,000 ni kwa ajili ya matumizi ya kawaida na shilingi
5,169,020,000 ni kwa ajili ya matumizi ya maendeleo.
195.
Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja.
Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja.
Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja.
Leave a Comment
Your email address will not be published. Required fields are marked with *